خشیت در قرآن: فهمی عمیق از رابطه انسان با پروردگار
منصوره شبیری خاقانی
------------------------------------------------
خشیت مفهومی اسلامی و عمیق است که فراتر از ترس ساده می‌باشد؛ بلکه نوعی اضطراب قلبی است که با امید و محبت نسبت به خداوند همراه است. خشیت حالتی از تفاعل روانی است که انسان هنگامی تجربه می‌کند که از مخالفت نمودن با اراده خداوند بیم داشته باشد ، و همزمان به رحمت او امیدوار است.
خشیت در باطن خود نگرانی معقولی نسبت به آینده را به همراه دارد، اما این نگرانی وسواس یا تردیدی بی‌منطق نیست، بلکه از امید به دستیابی به خیر سرچشمه می‌گیرد.
به همین دلیل، خشیت در تقوا پیشگان ، متجلی می‌شود و در تمامی ابعاد ارتباط آنان با خداوند، چه در اعمال و چه در نیت‌هایشان، دیده می‌شود. آن‌ها همواره در جستجوی رضایت خداوند و اجتناب از غضب او هستند.
خشیت و علم: ارتباط نزدیک
یکی از شرایط اساسی تحقق خشیت، علم است. خشیت برای جاهل ایجاد نمی‌شود و این نکته در آیه کریمه: «إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ» (فاطر ۲۸) تأیید شده است. اینجا مشخص می‌شود که عالمان ربانی بیشترین خشیت را از خداوند دارند، زیرا بیشترین علم و فهم را نسبت به عظمت و مقام خداوند دارند. زمانی که از علم سخن می‌گوییم، منظور ما این نیست که هر که عالم است، خشیت الهی دارد، بلکه می‌خواهیم بگوییم که یکی از شرایط اصلی خشیت، علم است؛ چرا که جاهل خدا را چنان‌که باید، نمی‌شناسد تا از او خشیت داشته باشد. بنابراین، اگر بخواهیم به حقیقت مقام خشیت از خداوند برسیم، باید عالمان ربانی شویم، نه عالمان به‌خاطر منافع دنیوی. خشیت با سطحی از درک عمیق رابطه بین انسان و پروردگارش مرتبط است و علم در اینجا تنها به شناخت دینی محدود نمی‌شود، بلکه شامل آنچه عقل و فطرت سالم بر آن بنا شده نیز می‌گردد.
از امام حسین علیه‌السلام نقل شده است که فرمود: «اللهم اجعلنی أخشاک کأنی أراک». امام علی علیه‌السلام نیز می‌فرماید: «خشیت از عذاب خداوند، ویژگی متقین است». همچنین، در وصیتش به پسرش امام حسن علیه‌السلام در هنگام وفات فرمود: «تو را به خشیت از خدا در نهان و آشکارا توصیه می‌کنم». این سخن نشان می‌دهد که خشیت هم در خفا و هم در علن برای انسان مؤمن و متقی که دین را از همه جنبه‌های آن درک کرده، متجلی می‌شود و این فهم عمیق او را به خشیت از خداوند در همه حالات، چه در نهان و چه در آشکار، سوق می‌دهد.
خشیت و گریه: راه‌هایی به سوی رحمت و نجات
خشیت از خداوند با گریه انسان نیز در ارتباط است که از درک عظمت خداوند و خوف از عذاب او نشأت می‌گیرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرموده‌اند: «هیچ بنده‌ای از خشیت خداوند گریه نمی‌کند مگر اینکه خداوند او را از رحمت خود سیراب می‌کند و هرکس از خشیت خدا گریه کند، خداوند او را با پیامبران، صدیقان، شهدا و صالحین محشور می‌کند و چه نیکوست این رفاقت». در این حدیث، پیامبر اکرم از گریه‌ای سخن می‌گویند که از شناخت حقیقی نشأت گرفته باشد، نه گریه‌ای که از ریا و نفاق در برابر مردم برای فریب آنان باشد. همان‌گونه که امام حسین علیه‌السلام می‌فرماید: «گریه از خشیت خداوند، نجات از آتش است»، یعنی گریه‌ای که از خشیت قلبی و انقیاد جوارح نشأت گرفته باشد، نه گریه‌ای عاطفی که از شناخت و فهم خالی باشد. زیرا زمانی که انسان به مقام طمأنینه کامل نسبت به اعتقادات خود برسد، خشیت از خداوند حاصل می‌شود و پس از آن، تمامی جوارح در پی این خشیت، به فرمان او درمی‌آیند.
این روایات نشان می‌دهند که خشیت چه جایگاه مهمی در زندگی مؤمن دارد. خشیت تنها یک احساس درونی نیست، بلکه وسیله‌ای برای رشد روحانی و نجات از عذاب الهی است.
خشیت در قرآن کریم
از آیات قرآن کریم فهمیده می‌شود که خشیت حالتی از دقت و خوف معنوی است که از ترس ساده فراتر می‌رود. خداوند می‌فرماید: «سیذکر من یخشى» (الأعلى ۱۰)، که نشان می‌دهد خشیت است که انسان را به یاد و تفکر در اوامر الهی وامی‌دارد. همچنین می‌فرماید: «وَٱلَّذِینَ یَصِلُونَ مَاۤ أَمَرَ ٱللَّهُ بِهِۦۤ أَن یُوصَلَ وَیَخۡشَوۡنَ رَبَّهُمۡ وَیَخَافُونَ سُوۤءَ ٱلۡحِسَابِ» (الرعد ۲۱)، که بیان می‌کند خشیت از خداوند با ترس از حساب و عذاب الهی همراه است.
تفاوت خشیت و ترس
هرچند برخی مفسران خشیت و ترس را یکسان می‌دانند، اما تفاوت دقیقی میان این دو وجود دارد. خشیت همان‌طور که بیان شد، علاوه بر خوف، حامل امید و محبت نیز هست، در حالی‌که ترس ممکن است یک احساس شدید از خوف نسبت به چیزی خاص باشد بدون داشتن امید به خیر. به همین دلیل، خشیت مرتبه‌ای بالاتر و والاتر از ترس ساده است.
نتیجه‌گیری
خشیت از خداوند، احساسی است که ترکیبی از محبت، ترس و امید را در خود جای داده است. این احساس، مؤمن را به دقت و احتیاط در همه امور مربوط به رابطه‌اش با خداوند وامی‌دارد، در حالی‌که بر علم و فهم عمیق او از اوامر و نواهی الهی تکیه دارد. خشیت فراتر از ترس ساده است و به یک حالت روحانی بدل می‌شود که انسان را به مراتب عالی در پیشگاه خداوند می‌رساند و او را به فردی تبدیل می‌کند که همواره در جستجوی خیر است، به رحمت الهی امیدوار و از عذاب او پرهیز می‌کند.
#خشیت
#عشق_به_خدا
#ایمان
#خوف_از_خدا
#علم_و_تقوا
#رابطه_انسان_با_خدا
#خشیت_در_قرآن
#گریه_از_خشیت
#رحمت_الهی
#آرامش_معنوی
#یاد_خدا
#توبه_و_انابه
#معرفت
#تقوا
#عشق_و_ترس
#توجه_به_آخرت
#معرفت_الهی
#انسان_کامل
#خداشناسی
#رشد_معنوی
#نفس_مطمئن
#امام_حسین
#پیامبر_اسلام
#عظمت_خدا
#تواضع_در_برابر_خدا
#خشیت_مؤمنان
#علم_و_خشیت
#عشق_و_خشیت
