1918-ci ildə ermənilər öz mənfur niyyətlərini reallaşdırmaq üçün Göyçədə qətliamlara rəvac verəndə Daşkənd ən çox zərər çəkən yurd yerlərindən biri oldu. Həmin ilin noyabr-dekabr aylarında daşnakların Göyçəyə ilk basqını zamanı Basarkeçər nahiyəsində dağıdılan 30 kənddən biri də Daşkənd idi. Bu tarixi fakt Daşkənd sakinləri Məşədi Qasım Hacı Kərim oğlu və Böyükəli Hacı Mirzə Ələkbər oğlunun Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyinə 23 yanvar 1919-cu il tarixli ərizələrində tam təfsilatı ilə əks olunub.
Basarkeçərdən (indiki Vardenis şəhəri) 8 kilometr cənub-şərqdə, dəniz səviyyəsindən 2144 metr yüksəklikdə yerləşən bu kəndin ərazisindəki heyrətamiz ölçülü oğuz məzarları, eramızın I-Il əsrlərinə aid edilən ovalvari qalanın və V-VI əsrlərə aid məbədin bünövrə qalıqları Daşkəndin azı 2000 illik tarixinə, bu obanın Göyçənin ən qədim və ən böyük yaşayış məskənlərindən biri olduğuna şəhadət verən maddi sübutlardır.
1555-ci ilə dair sənədlərdə Daşkənd Səfəvi Azərbaycan dövlətinin Qarabağ (Gəncə) bəylərbəyliyinin inzibati bölgüsünə daxil olan kəndlərdən biri kimi səciyyələndirilir. 1578-ci ildə Osmanlı sultanı III Murad Səfəviləri yenərək Göyçənin şərq sahilindəki kəndlərin bir qisminə nəzarət imkanı əldə etdikdən sonra tətbiq edilən yeni inzibati bölgüyə əsasən, Daşkənd bir inzibati vahid olaraq İrəvan əyalətinin Ordubad qəzasının Zar nahiyəsinin ərazisi kimi təsniflənmişdir ki, bu barədə də 1590-cı ildə tərtib olunmuş “İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri”nin 326-cı səhifəsində məxsusi qeydlər aparılmışdır.
1595-ci il tarixli “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri”ndə isə Daşkəndin zemaət, yəni, yüksək titullu dövlət məmurunun məsrəflərinin ödəyicisi qismində Həsən Hüseyn oğlu adlı şəxsin istifadəsinə verildiyi; eyni zamanda Əli Nağıəli oğlu adlı başqa bir şəxsin həm Zar, həm də Daşkənd kəndlərindən timar qismində Ödənc aldığı barədə məlumatlar əks olunub. Daşkəndin bu statusu XVII əsrin 30-cu illərinə qədər davam edib. 1723-cü ildə osmanlılar Göyçə hövzəsinə ikinci dəfə və bütünlüklə nəzarət imkanı əldə etdikdən sonra kənd İrəvan əyalətinin Zarzəmin nahiyəsinin inzibati bölgüsünə daxil edilib. Amma... Bu dövrə qədər Daşkənd mahalın ən güclü sufi ocaqlarından, şiə təlimi mərkəzlərindən biri kimi şöhrətləndiyi üçün, əhali osmanlı əsgərinin dini zərpinli qəzəbindən ehtiyatlanaraq kəndi tərk etmişdir və bu tarixi gerçəklik rəsmi sənədlərlə təsbitlənmişdir.
1728-ci ildə Əhməd şah Mehmet xan oğlu tərəfindən təsdiqlənmiş “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri”nin 118-ci səhifəsində Daşkənddə heç kimin yaşamadığı və onun ərazisinin xaç şəklində sultanın mülkiyyətinə keçirildiyi barədə qeydlər aparılıb. Kənd əhalisi öz yurduna bir də XVIII əsrin 70-ci illərində, səfəvilərin və osmanlıların hegemonluq iddiaları səngiyəndən sonra qayıtmışdır.
Erməni mənbələrinin özü də bu qədim yurdun tarixən sırf türk kəndi olduğunu birmənalı şəkildə təsdiqləyir. Belə ki, yeni yaradılmış erməni vilayətinin idarəçiliynə verilmiş Göyçə mahalında o zaman yaşayış üçün yararlı sayılan kəndlərin İ.Şopen tərəfindən tərtib olunmuş siyahısında 43- cü sırada Daşkəndin adı yer alıb və müəllifin verdiyi məlumata görə, 1831-ci ildə burada 357 nəfər türk yaşayırmış. Erməni tarixçisi Z. Kor-kodyanın “Sovet Ermənistanının əhalisi 100 ildə: 1831-1931” kitabında rəsmi mənbələrə istinadən verdiyi məlumata görə, Daşkəndin türk əhalisinin sayı 1873-cü ildə 560 nəfər, 1897-ci ildə 1004 nəfər, 1916-cı ildə 1954 nəfər olmuşdur. 1918-ci ildə ermənilər öz mənfur niyyətlərini reallaşdırmaq üçün Göyçədə qətliamlara rəvac verəndə Daşkənd ən çox zərər çəkən yurd yerlərindən biri oldu.
1918-ci ilin noyabr-dekabr aylarında daşnakların Göyçəyə ilk basqını zamanı Basarkeçər nahiyəsində dağıdılan 30 kənddən biri də Daşkənd idi. Bu tarixi fakt Daşkənd sakinləri Məşədi Qasım Hacı Kərim oğlu və Böyükəli Hacı Mirzə Ələkbər oğlunun Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirliyinə 23 yanvar 1919-cu il tarixli ərizələrində tam təfsilatı ilə əks olunub. Amma o faciənin miqyası nə qədər böyük olsa da, bu 30 kəndin əhalisi qışın boranında dağlarda nə qədər itki versələr də, qısa müddətdən sonra mütəşəkkil şəkildə öz ocaqlarına qayıtmışdılar və Azərbaycandan köməyə ümid edərək, mübarizələrini davam etdirirdilər. Nə yazıq ki, gözlənilən kömək olmadı...ADR-in “mili hökuməti” Göyçəni və göyçəliləri taleyin ümidinə buraxmışdı. Baxmayaraq ki, o zaman Göyçənin şərq və şimal-şərq sahilləri rəsmən Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin inzibati ərazisi hesab olunurdu.
1919-cu il aprelin 13-20-də daşnakların Göyçəyə növbəti basqısı zamanı 22 kənd yenidən dağıdıldı, 15 min əhali Cavanşir qəzasının dağlıq ərazilərinə qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Dağlıq zolağın V sahəsinin müsəlman əhalisi üzrə müvəkkil İ.Sultanovun bu faciə barədə verdiyi məlumatda ("Azərbaycan" qəzeti 19 may 1919-cu il) dağıdılmış kəndlərin siyahısında birinci sırada yenə
də Daşkəndin adı gəlir.
Tədqiqatçı-jurnalist: Salman VİLAYƏTOĞLU.
Təqdim etdi: İlqar İSMAYIL
