ارمنیانی که در دوره صفویه به سمت پایتخت متاخر صفویه کوچانده شدند متشکل از گروه های اجتماعی متفاوتی بودند که بنا بر مشی زندگی سابق ، مکان های متفاوتی را برای زیستن برگزیدند . بخشی از آنها مناطق کوهستانی و سرد غرب و جنوب غربی اصفهان را برای مهاجرت ثانویه برگزیدند . منطقه فریدن اصفهان دارای اقلیمی سرد ، مراتع غنی و وسیع بوده است . در این منطقه علاوه بر ارامنه ، گرجیان و اقوام بختیاری و ترکان قشقایی سکونت داشته اند . ارمنیان فریدن در بیش از بیست روستای کاملا ارمنی نشین به شعاع حدوداً صد و پنجاه کیلومتر در این منطقه زیست می کرده اند .در حال حاضر در این مناطق به جز تعدادی قلیل هیچ ارمنی ای زندگی نمی کند و روستاهای ارمنی نشین سابق ساکنان جدیدی دارد . قبرستان ها یکی از شهود و بارزترین نشان از زندگی قوم آرمن در گذشته در این منطقه بوده است . قبرستان های ارمنی معمولا خارج از روستا بر روی بلندی مستقر و جهت سنگ ها به سمت غرب کمی متمایل به شمال به سمت بیت المقدس می باشد . تعداد این قبرستان ها در هر روستا معمولا یک عدد اما در برخی روستاها تعداد قبرستان ها به سه عدد هم می رسد . تقریبا تمام سنگ های قبور افقی هستند و از راس بقدری که آب روی سنگ قبر تجمع نکند شیب دار ، بر روی زمین قرار گرفته اند . طیف وسیعی از حجم سنگ های قبور را میتوان در قبرستان های ارمنی مشاهده کرد.
به طور کلی سنگ های قبور این روستاها را به لحاظ شکل و ساخت به سه دسته می توان تقسیم بندی کرد :
دسته اول تخته سنگ های بدون تراش هستند صرفا جهت نشان اند. به ندرت نام و سال وفات در بخشی از سنگ درج شده است .
دسته دوم بیشترین تعداد سنگ های قبور قبرستان های ارامنه فریدن را به خود اختصاص داده است . سنگ های تراش خورده در احجام مکعب مربع ، مکعب مستطیل و بعضاً به شکل تابوت هستند . تمامی آنها واجد نوشته به خط ارمنی و گاهی به تعداد انگشت شمار فارسی نیز می باشند . علاوه بر نوشته ، تصاویری نیز بر روی آنها نقش زده شده است . این تصاویر شامل نماد های دینی و قومی ، اشیا و ابزار ، پیکره های انسانی ، حیوانی و نباتی هستند . به علت حجم زیاد برخی از سنگ های قبور ، کناره های این سنگ ها نیز به تصاویری منقوش شده اند . به لحاظ تاریخی این نوع سنگ های قبور به دوره های تاریخی قاجار و پهلوی تعلق دارند .
دسته سوم سنگ های قبور با اشکال هندسی منظم مکعب مستطیل متعلق به دوره پس از پهلوی ست . دارای متن به زبان ارمنی و فارسی و گاه دارای نماد های مذهبی هستند و در اصفهان ساخته می شده اند .
پیکره تراشی بر روی سنگ های قبور بخشی از آدابی است که در ارمنستان انجام می شده است . ارامنه منطقه فریدن پس از مهاجرت به این مناطق ، بعد از وقفه ای این رسم دیرینه را بجا آورده اند . به لحاظ تاریخی تصویرگری های قبور از زمان قاجاریه به بعد متداول گشته است .
اصلی ترین نقش تصویری بر روی سنگ های قبور ارمنه منطقه فریدن شامل پیکره و پرتره های انسانی ست که در قسمت بالایی سنگ نقش زده می شده و در قسمت پایین تصویر ، متن حک میشده است . این شمایل به صورت نمادین حاوی اطلاعاتی در مورد فرد متوفی است . اطلاعاتی شامل جنسیت ، سن ، شغل ، موقعیت اجتماعی و جایگاه خانوادگی است . به همرا پیکره ها معمولا ابزار و اشیایی از قبیل تسبیح ، صلیب ، اسلحه سرد و گرم ، قیچی ، چراغ ، وسایل آشپزی ، وسایل قالیبافی و ادوات کشاورزی دیده می شود .
پیکره های حیوانی معمولا در کناره های سنگ قبر های حجیم تر و به شکل کاملا مبتدی نقش زده شده اند. آنها پیکره حیواناتی چون پرندگان ، شیر ، اسب ، بز ، قوچ و گاهی صحنه شکار گری و درگیری سواری با حیوانی درنده است . نقوش نباتی به ندرت بر روی سنگ قبر های ارامنه فریدن دیده می شود و فقدان نقش سرو در این قبرستان ها کاملا مشهود است .
مسیحیان ارتدکس ارمنی ساکن در روستاهای منطقه فریدن متاثر از نگاه دینی به تصویر سازی های موجود در کلیسا ها و کتب مقدسه شان ، دارای سنگ های قبور پر نقش و تصویر گری اند بر خلاف نگاه اسلامی شیعی به مساله تصویر سازی ، در نزدیک ترین شهر مذهبی به این منطقه یعنی خوانسار ، تنها خط در غالب سبک های خطاطی زینت بخش سنگ های قبور اند .
به لحاظ الگو پذیری در این بخش از آیین دفن ، قبرستان ارامنه اصفهان واقع در جلفای نو اصلی ترین منبع الهام برای پی گیری و اجرای این رسم قدیمی است و حتی به سادگی می توان بخصوص در سنگ های قبور متاخر ، کپی برخی از پیکره ها بخصوص فرشتگان و پوشش بخصوص کلاه قاجاری را در قبرستان های ارامنه فریدن شاهد بود . اما بطور کلی می توان گفت حجاران ارمنی در منطقه فریدن هر کدام دارای سبک خاص خود بوده و به عبارتی پیکره تراشی و پرتره سازی بر روی سنگ های قبور شکلی کاملا بومی و مبتدی دارد و بر خلاف سنگ تراشی در قبرستان ارامنه اصفهان ، سبک های نقاشی مینیاتوری در دوره های تاریخی صفویه ، زند و قاجار الگویی برای ترسیم نقش بر سنگ ها در فریدن نیستند .
