Xərçəng şişindəki hüceyrələr də təbiətdəki canlılar kimi dəyişir, təkamül edir. Bu təkamül müddətinin necə irəlilədiyini anlamaq xərçəngi inkişafının ilkin mərhələsində müalicə etməyə ümid yaradır.
Rəqəmlərə baxınca, xərçəngə qalib gəlmək hələ də əlçatan sayılmır. ABŞ-da aparılan araşdırmalarda məlum olub ki, həyatı boyu bir kişinin xərçəngə tutulma riski 42%-dir. Qadınlarda isə bu rəqəm 38%-dir. İngiltərədəki Xərçəng Araşdırma Vəqfi isə bu rəqəmlərin 54 və 48 olduğunu açıqlayıb.
2015-ci ildə İngiltərədə xərçəng xəstələrinin sayı 2,5 milyona çatıb. Bu, hər il 3% artım idi. Yəni, hər 5 ildə 400 min adam xərçəngə tutulur…
Bu rəqəmlər xərçəngin hər il bir az da arealını genişləndirdiyini söyləyir. Maraqlıdır, bəs səbəb nədir?
Əslində, xərçəng insan orqanizminin təkamülünün mənfi yöndə irəliləməsidir. İnsan kimi böyük və mürəkkəb strukturlu orqanizmə malik bir canlının heyvanlara nisbətən xərçəngə daha çox tutulması, bir mənada, başa düşüləndir.
Hüceyrə bölünməsi
Xərçəngin necə meydana gəldiyini anlamaq üçün orqanizmdə baş verən ilkin bioloji prosesə baxmaq lazımdır: hüceyrə bölünməsinə. Hamımız bir yumurta ilə bir sperma hüceyrəsinin birləşməsindən yaranmışıq. Təsəvvür edin, bu iki hüceyrə birləşir, bir neçə gün içində yüzlərlə hüceyrəyə malik yeni bir kütlə yaranır. 18 yaşımıza çatanda isə bədənimizdəki hüceyrələrin sayını hesablamaq mümkün olmur. Baxmayaraq ki, alimlər hər il müxtəlif rəqəmlər açıqlayır, lakin, bu rəqəmlər belə bir-birindən trilyonlarla fərqlidir.
Bədənimizdəki hüceyrə bölünməsi sərt bir nizamla həyata keçir. Məsələn, əllərimiz yaranmağa başlayanda bəzi hüceyrələr “intihar edir”, beləcə, barmaqlarımız arasındakı boşluq əmələ gəlir.
Xərçəng də hüceyrə bölünməsi ilə yaranır. Amma, müəyyən fərq ilə… Xərçəngli hüceyrə başqa hüceyrələrin tabe olduğu sərt nizam qaydalarına “qarşı çıxır”. Kembric Universitetinin alimi Timoti Veil deyir: “Bu hüceyrələr orqanizm daxilində başqa bir orqanizm kimidir. Nə qədər sürətlə bölünürlərsə, bir o qədər başqa hüceyrələrlə qidalanırlar. Yetişkin hüceyrələr daimi nəzarət altındadır. Amma, xərçəng bu hüceyrələrdəki nəzarətin yoxa çıxması, və ya sərt nizam qaydalarının pozulması deməkdir”.
Mutasiya
Xərçəngin nəzarətsiz şəkildə böyüməsi P53 geni kimi hüceyrə bölünməsinə mane olan genlərin xərçəngli hüceyrələrdə mutasiyaya uğraması ilə bağlıdır.
Orqanizm mutasiyaya uğrayan hüceyrələri tanıyır. Sahib olduğumuz bioloji sistemlər, mutasiyaya uğrayan hüceyrələr zərər vermədən onları məhv edir. Lakin, mutasiyaya uğrayan hüceyrələrdən bəziləri gözdən qaça bilir. Bunlar da zamanla bölünür, bölünür, nəhayət, miqdarı milyardlara çatır. Nəticədə, şiş yaranır. Bu şişdəki hər bir hüceyrə məhv edilməyənədək, var olduğu orqanizm xərçənli orqanizm sayılır. Çünki, bir neçə dənəsi belə salamat qalsa, yenidən sürətlə çoxalıb şiş əmələ gətirir.
Xərçəng hüceyrələrinin hamısı bir-birindən fərqlidir. Bölündüklərində mutasiyaya uğrayıb dəyişirlər. Yəni, şişdəki hüceyrələr genetik olaraq bir-birindən fərqlidir.
Bütün canlılarda olduğu kimi, təbii seleksiya yolu ilə seçim baş verir, ən güclü xərçəngli hüceyrə həyatda qalmalıdır. Ona görə də, hər təkamül dövründə xərçəng hüceyrələri daha da güclənir. Genetik dəyişən hüceyrələr isə xərçəngin müalicəsini çətinləşdirir.
Müalicə üsulları
Xərçəng şişinin kökünü bir ağacın gövdəsinə, mutasiyaya uğrayan hüceyrələri isə bir-birindən olduqca fərqlənən budaqlara bənzətmək olar. Şişin kökünü hədəfə alan müalicələr bir müddət sonra işə yaramır. Çünki, heç olmasa budaqlardan biri bu müalicəyə müqavimət göstərir.
Orta hesabla bir şiş 1 milyarda qədər hüceyrəyə malikdir. İngiltərəli xərçəng araşdırmaçısı Çarlz Svanton şişdəki 3 əsas mutasiyanı hədəf seçərək müqavimət göstərən hüceyrə problemini xəfiflətməyi sınaqdan keçirməyə çalışır. Lakin, bu sınaq çox bahalıdır. Çünki, bütün xəstələrdəki şişləri bircə-bircə analiz etmək, əsas mutasiyaları tapmaq və müalicəni ona görə seçmək lazımdır.
İtaliyalı xərçəng mütəxəssisi Alberti Bardelli isə fərqli bir üsul kəşf edib. “Klon” adlandırdığı bu üsulu Bardelli yalnız bir şərtlə həyata keçirir: şişin 80%-ni müqavimətə malik hüceyrələr təşkil etdiyində. Belə ki, xərçəngli hüceyrələrin təkamülünün bu dövründə Bardelli dərmanla müalicəni dayandırır. Müqavimətsiz hüceyrələrin bölünməsinə kömək edir, onlar da bölündükcə müalicəyə müqavimətli hüceyrələri yeyir. Beləcə, sonda müqavimətsiz hüceyrələr qalır ki, onlar da dərmanlarla yox edilə bilir. Prosesi “klonların savaşı” adlandıran Bardelli üsulunun nəticə faizlərini gələn il açıqlayacağını vəd edib.
Bununla bərabər, xərçəngli hüceyrəni yaranmağa vadar edən səbəbi də tapmaq lazımdır. 2013-cü ildə araşdırmaçılar xərçəng mutasiyalarından ən geniş yayılanlarının səbəbini tapmaq üçün tədqiqatlara başladı. Tədqiqatın ilkin mərhələsi xəstələrin genomlarının incələnməsi idi.
Ещё видео!