Pałac Czapskich, główna siedziba Akademii Sztuk Pięknych
ARCHITEKT:
Tylman z Gameren (?).
BUDOWA:
od około 1686 (?) a przed 1705 dla Michała Radziejowskiego arcybiskupa gnieźnieńskiego, prymasa.
Murowany pałac powstał na miejscu drewnianego pałacu Radziwiłłów. Za projektanta kwadratowego, piętrowego pałacu uważa się Tylmana z Gameren, w związku z nie istniejącym już planem pałacu sporządzonym przez niego w roku 1690.
Pałac został zbudowany w głębi posesji oddzielony od Krakowskiego Przedmieścia oficynami mieszczącymi stajnie, wozownie i pomieszczenia gospodarcze.
Nie znany jest wygląd pałacu z tego okresu.
PRZEBUDOWY:
- w latach 1713-21, gdy pałac był własnością Adama Szaniawskiego, dobudowano narożne alkierze oraz ryzality na osi głównej pałacu od strony dziedzińca i ogrodu. Główny korpus był jednopiętrowy natomiast alkierze i ryzality były o jedną kondygnację wyższe. Pałac uzyskał również ozdoby rzeźbiarskie. Przebudowę prowadzili L. Locci, Karol Bay i Kasper Bażanka.
- latach 1752-65 kolejni właściciele - rodzina Czapskich przeprowadzili remont pałacu, który uzyskał wtedy późnobarokowy wygląd. Bramę przy Krakowskim Przedmieściu ozdobiono istniejącymi do dziś kamiennymi orłami oraz nie istniejącymi obecnie figurami alegorycznymi przedstawiającymi cztery pory roku. Dokupiono też teren przy Mazowieckiej, dzięki czemu powstał obszerny ogród.
- w okresie 1786-90 gdy właścicielem posesji był Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu 4-letniego, zbudowano nowe oficyny (na miejscu poprzednich) z przeznaczeniem na wynajem.
W 1808 pałac przeszedł w ręce rodziny Krasińskich.
Od 1808 aż do końca życia (1826) mieszkał w pałacu i miał tu swoją pracownię malarską Zygmunt Vogel - profesor Uniwersytetu i Liceum Warszawskiego, członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Mieszkał tu także aż do śmierci w 1859 poeta Zygmunt Krasiński.
W 1848 na terenie ogrodu przy Mazowieckiej wzniesiono kamienicę czynszową.
- w latach 1851–52 pałac został przebudowany wg. projektu Henryka Marconiego. Wydłużono o trzy osie alkierze frontowe oraz obniżono dach. Usunięto również attykę i posągi, a na frontach ustawiono popiersia. W tym czasie w części południowej pałacu umieszczono zbiory Biblioteki Ordynacji Krasińskich, od 1860 funkcjonującej jako instytucja publiczna.
- po 1867 południowy korpus główny pałacu został podwyższony do wysokości alkierzy, a fasadę ozdobiono na wzór fasady frontowej oraz dodano medaliony przedstawiające wybitne postacie nauki i literatury. Wybudowano również (w formie ganku) główne wejście do Biblioteki przy nowo wytyczonej ulicy hr. Berga (ob. Traugutta).
Od 1887 aż do wybuchu II wojny św. pałac był w rękach rodziny Raczyńskich (wdowa po Władysławie Krasińskim, Róża Dedota z Potockich wyszła w 1887 za Edwarda Raczyńskiego).
Planując przeniesienie zbiorów Biblioteki zburzono kamienicę przy Mazowieckiej, a na jej miejscu wzniesiono nowy, reprezentacyjny gmach, który jednakże nie stał się siedzibą Biblioteki. Została ona ostatecznie częściowo przeniesiona do nowego gmachu przy ulicy Okólnik.
ZNISZCZENIE:
pałac spłonął we wrześniu 1939 od niemieckich bomb. Wraz z nim zostało zniszczone liczne bezcenne obrazami i zbiory biblioteczne. W czasie Powstania zostały spalone oficyny.
ODBUDOWA:
pałac i oficyny odbudowano w latach 1948-1959 wg. projektu Stanisława Brukalskiego na siedzibę Akademii Sztuk Pięknych. Projekt Brukalskiego starał się przywrócić pałacowi wygląd z połowy XVIII wieku (np. poprzez skrócenie alkierzy frontowych). Niestety ze względów oszczędnościowych rekonstrukcja została znacznie ograniczona. Nie zrekonstruowano wnętrz pałacu i oficyn dostosowując je do nowych potrzeb.
Jesienią 2004 elewacja pałacu została poddana gruntownej restauracji, w wyniku której otrzymała nową kolorystykę, nawiązującą do prawdopodobnego wyglądu pałacu w XVIII w.
