مجازات اصلی، تکمیلی و تبعی چه هستند و قضات اختیار تعیین کدام‌یک از این مجازات‌ها را دارند؟
پاسخ:
اول، مجازات اصلی. مجازات اصلی عبارت است از مجازاتی که برای هر جرم به‌طور مشخص در قانون ایران بیان شده و اجرای آن‌ها فقط به موجب حکم قطعی دادگاه است؛ از این حیث که ضمانت‌های اجرایی امر و نهی قانون‌گذار به شمار می آید. چهار مجازات اصلی در قانون مجازات اسلامی وجود دارد که عبارتند از «حدود»، «قصاص»، «دیه» و «تعزیرات.»
قضات وظیفه دارند در مورد تعیین مجازات برای مرتکب جرم از یکی از این مجازات‌ها استفاده کند.
دوم، مجازات تکمیلی. مجازات تکمیلی عبارت است از مجازات مکمل مجازات اصلی. در واقع به مجازات‌هایی گفته می‌شود که در تکمیل مجازات اصلی به آن افزوده می‌گردد و هیچ‌گاه به تنهایی مورد حکم دادگاه قرار نمی گردد و با تشخیص قاضی انجام می‌شود. یعنی قاضی در تعیین و عدم تعیین این نوع مجازات دارای اختیار است.
ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی که مربوط به مجازات‌های تکمیلی است، مقرر می‌دارد «دادگاه می‌تواند فردی را که به حد، قصاص یا مجازات تعزیری محکوم کرده است، با رعایت شرایط مقرر در این قانون، متناسب با جرم ارتکابی و خصوصیات وی به یک یا چند مجازات از مجازات های تکمیلی بندها و تبصره های این ماده محکوم نماید.»
بنابراین در تمامی موارد، امکان صدور حکم به مجازات تکمیلی وجود ندارد و دادگاه فقط در مواردی که قانون اجازه داده، می‌تواند از این نوع مجازات استفاده کند.
موارد زیر قاضی می‌تواند از مجازات تکمیلی استفاده کند:
۱- درصورتیکه مجرم به مجازات‌های حدی محکوم شود.
۲- درصورتیکه مجرم به قصاص عضو و قصاص نفس محکوم شود و حکم قصاص نفس به هر علتی اجرا نشود.
۳- درصورتیکه مجرم به مجازات حبس بیشتر از شش ماه محکوم شود.
۴- درصورتیکه مجرم به پرداخت جزای نقدی بیشتر از دو میلیون تومان محکوم شود.
۵- درصورتیکه مجرم به شلاق تعزیری بیش از سی و یک ضربه محکوم شود.
تبصره ۱- مدت مجازات تکمیلی بيش از دو سال نيست، مگر در مواردی كه قانون به‌نحو دیگری مقرر نمايد.
تبصره ۲- چنانچه مجازات تکمیلی و مجازات اصلی از يک نوع باشد، فقط مجازات اصلی مورد حكم قرار می‌گيرد.
ازجمله مجازات‌های تکمیلی که در ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی به آن‌ها اشاره شده، عبارت است از:
الف- اقامت اجباری در محل معين
ب- منع از اقامت در محل يا محل‌های‌معين
پ- منع از اشتغال به شغل، حرفه يا كار معين
ت- انفصال از خدمات دولتی و عمومی
ث- منع از رانندگی با وسايل نقليه موتوری و يا تصدی وسايل موتوری
ج- منع از داشتن دسته‌چک ويا اصدار اسناد تجارتی
چ- منع از حمل سلاح
ح- منع از خروج اتباع ايران از كشور
خ- اخراج بيگانگان از كشور
د- الزام به خدمات عمومی
ذ- منع از عضويت در احزاب، گروه‌ها و دستجات سياسی يا اجتماعی
ر- توقيف وسايل ارتكاب جرم، يا رسانه، يا موسسه دخيل در ارتكاب جرم
ز- الزام به يادگيری حرفه، شغل يا كار معين
ژ- الزام به تحصيل
س- انتشار حكم محكوميت قطعی
سوم، مجازات تبعی. مجازات‌های تبعی به‌صورت خود‌به‌خود و به تبع مجازات اصلی به مجرم تحمیل می‌شود. در واقع مجازات تبعی از آثار مترتب بر محکومیت به مجازات اصلی است و هیچ‌گاه در حکم دادگاه قید نمی‌شود.
ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی، مربوط به مجازات تبعی است. محکومیت قطعی کیفری در جرائم عمدی، پس از اجرای حکم یا شمول مرور زمان، در مدت‌زمان مقرر در این ماده، محکوم را از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی محروم می‌کند:
الف- هفت سال در محکومیت به مجازات‌های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی.
ب- سه سال در محکومیت به قطع عضو، قصاص عضو. درصورتیکه دیه جنایت وارد شده بیش از نصف دیه مجنی علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار.
پ- دو سال در محکومیت به شلاق حدی، قصاص عضو. درصورتیکه دیه جنایت وارد شده نصف دیه مجنی علیه، یا کمتر از آن باشد و حبس درجه پنج.
#حقوق_شما #سوال_و_جواب_حقوقی
