Op 16 mei 1997, nu 25 jaar geleden, reed de posttrein in Nederland zijn laatste rit. Daarmee kwam een einde aan de belangrijke rol die het spoor jarenlang in het postvervoer speelde. Het Spoorwegmuseum opende maandagmiddag de tentoonstelling ‘Expeditie Posttrein’ over dit onderwerp. PostNL presenteerde tijdens de opening een postzegelvel dat speciaal wordt uitgegeven voor de tentoonstelling. Het postzegelvel "Posttreinen" is, zolang de voorraad strekt, verkrijgbaar via de webshop van PostNL en in de museumwinkel van het Spoorwegmuseum.

Het postzegelvel "Posttreinen" telt 5 persoonlijke postzegels in 5 verschillende ontwerpen. Op elke postzegel staat een uitsnede van een foto van een trein die voor het vervoer van post is gebruikt. De oudste trein dateert uit 1839 en de jongste uit 1978. De afgebeelde posttreinen zijn ook te zien in de tentoonstelling ‘Expeditie Posttrein’. Het ontwerp van de postzegels Posttreinen is gemaakt door grafisch ontwerper Karen Polder. Zij ontwierp voor PostNL eerder onder meer de PostEurop-postzegels van 2018 en 2021, over Nederlandse bruggen en Bedreigde bijen. Voor de uitgifte Posttreinen maakte Polder voor het eerst een ontwerp voor persoonlijke postzegels. “Dat is toch net anders, omdat de typografie op het postzegelkader een gegeven is. Hetzelfde geldt voor het beeldmateriaal dat ik van het Spoorwegmuseum kreeg. Ik heb met hen overlegd of ik de treinen zelf mocht fotograferen. Maar niet alle posttreinen die op de postzegels moesten komen, waren op dat moment in het museum aanwezig. Overigens werd ik gelukkig van het beeldmateriaal waarmee ik kon werken.”

De tentoonstelling
Hoe komt een brief op zijn bestemming? Jarenlang speelde de trein een belangrijke rol in het postvervoer. Speciale posttreinen zorgden, vaak ’s nachts, voor het vervoer van de post. Vijfentwintig jaar geleden kwam hier een eind aan: op 16 mei 1997 maakte de posttrein in Nederland zijn laatste rit. Het Spoorwegmuseum vertelt in de tentoonstelling Expeditie Posttrein het verhaal van het postvervoer per trein en toont zijn collectie posttreinen. In een aantal daarvan kunnen kinderen met verschillende spellen inzicht krijgen in de werkwijze van de postexpeditie.

Korte historie
Voor de komst van de trein werden brieven vervoerd door lopende bodes, postiljons te paard, postkoetsen en trekschuiten. De komst van de trein bracht daar geleidelijk verandering in. In het begin ging de post mee met de reizigerstreinen. Op belangrijke lijnen en internationale treinverbindingen waren die kleine postafdelingen in de reizigerstreinen echter niet geschikt. De Nederlandse overheid liet daarom tussen1855 en 1897 in totaal 27 ‘Rijkspostrijtuigen’ bouwen. Dit waren reizende postkantoren, waarin de postconducteurs tijdens de rit brieven op plaatsnaam konden sorteren in grote kasten met vakjes. Vanwege de eis van de Nederlandse overheid om tot 1925 de post gratis per trein te vervoeren, ontkwamen de verschillende spoorwegmaatschappijen er niet aan om ook zelf speciale rijtuigen voor postvervoer bouwen. Die werden steeds ruimer zodat tijdens de rit grote hoeveelheden post kon worden gesorteerd. Vanaf de jaren 30 van de vorige eeuw gingen de posttreinen ’s nachts rijden. Hierdoor kon de PTT zijn motto “ ’s Avonds gepost, ’s ochtends besteld” waarmaken. In 1969 besloot de PTT tot het opzetten van het Sternet waarbij in twaalf expeditieknooppunten bij grote stations de post werd gesorteerd. Vanaf eind jaren 70 was het niet meer nodig om de post in de trein te sorteren. De posttreinen kregen hun eigen postperrons en dienden alleen nog voor het vervoer van rolcontainers met postzakken. In de jaren 90 bleek het efficiënter en goedkoper de post over de weg te vervoeren, daarmee verdween in 1997 de posttrein definitief van het spoor.

Bijzondere collectie stukken
In de tentoonstelling is een aantal bijzondere collectiestukken te zien. Zo toont het museum de oudste per spoor verzonden brief uit de collectie, de brief werd in 1852 verstuurd toen er nog geen postzegels bestonden. Uit het depot komt ook een schilderij van Herman Heijenbrock die in 1937 de nachtelijke postsorteerders op Utrecht CS in pastel vastlegde. Ook toont het museum enkele bijzondere treinmodellen, zoals een speciaal voor de tentoonstelling gebouwd diorama van een van de eerste Rijkspostrijtuigen uit ca 1856 en een postrijtuig uit Java met een zogeheten ‘postzakvanginrichting’ waarbij met haken postzakken vanuit de rijdende trein werden gevist.

свернуть