ҚАШАҒАННЫҢ ЕСҚАЛИ СҰПЫҒА АЙТҚАНЫ | ESEN MEDIA

Қашаған ақын мен Құрманғазы күйші қыстың бір суық күнінде Каспий теңізінің терістік шығысында Елпілдекті деген аралда отырған ауылға келеді. Күн кешкіріп қалған соң, осы ауылға қонбақ болады. Әуелі малшы жігіттерге кезігеді. Олар: «Осы бір қонақжай үй» деп Есқали сұпынікін сілтейді. Сұпы үйінің шықберместігін білетін олар, қонақтардың бірі Қашаған екендігін сезіп, Есқалиды бір жерлеттіруді ойласа керек. Атын байлап, үйге беттеген Қашағандарды Есқалидың мал қоралап жүрген келіні мен баласы:
- Қонаққа тіккен үйіміз жоқ, өзіміз малымызды күте алмай жатырмыз,- деп кес- кестеп кіргізбейді. Қашаған сүрініп кетіп, қарға жығылып қалады.
Сонда:
- Жаз болса, мен осы үйге қонбас едім,
Өлеңім, он төрт жастан жолдас едің.
Бай, сұпы, хан- хәкімнен ығар болсаң,
Сен- өлең, мен- Қашаған болмас едім.
Осы үйге қона алмасам, маған сын,
Сұпыны шаға алмасаң, саған сын,-
деп далада омбы қардың үстінде домбырасын алып, сұпы келінінің әдепсіздігін жерлей жөнеледі:
Кетенің кет деп отыр келіншегі,
Кетуге ұстап отыр еріншегім.
Жас жігіт қонам десе, қон дер едің,
Ұстар ед сонда сенің көңілшегің.
Мен келдім қонатұғын уағымда- ай,
Қон десең, алар едің сауабымды- ай.
Айтасың ақылыңның аздығынан,
Ажарлы жаңа түскен уағыңда- ай.
Пейілің мұнша неге қуырылған?
Шапқанда жүйрік едім суырылған.
Сыртымнан естіген жұрт әуес еді
Тұлпардай шығып жүрген дабылымнан.
Жас жігіт қонам десе, қон дер едің,
Көрем де сақалымның буырылынан.
Барады айтқан сөзің жарға жығып,
Итердің өңменімнен, қарға жығып,
Біздің елде сіздердей жас келіндер
Сөйлемейтін еді ғой, төмен бұғып.
Оң жақта отырушы еді ісін алып,
Қонаққа тұрушы еді төсек салып.
Қызыл шай қонағына құюшы еді,
Алдына дастарқанын жая салып.
Ал сенде ұят та жоқ, иба да жоқ,
Шамасы, ұялатын иман да жоқ.
Және де әдет те жоқ, ақыл да жоқ,
Өзің жаман болған соң, жақын да жоқ.
Қонақты ренжітпей, сыйла деген,
Үйреткен ата- енеңнен нақыл да жоқ.
Келіншек, не айтайын енді саған,
Қонба деп шын айттың ба осы маған?
Шапқанда жүйрік едім тайынбаған,
Менімен қалушы еді қайымдалған.
Бұл сұпы берер ет пен майын маған,
Жоқ болса, тапсын қайдан шайын маған.
Қонақтан ығыр болып отырса егер,
Шыға кеп неге айтпайды жайын маған.
Осы кезде сыртқа сұпы шығады. Қашаған сұпыға тиісе жыр төгеді:
Сұпыеке, ашу қандай, ақыл қандай?
Болмаса тентек қандай, мақұл қандай?
«Атаңнан қонақ ұлы» деген жоқ па еді?
Жақсылар айтып кеткен нақыл қандай?!
Қонақпен керістіріп қойғаннан да,
Келінді күнә ма еді шақырған да- ай.
Шарғы жолын ұстаған сұпы болсаң,
Мейман жайлы көрмеп пе ең Бақырғанда- ай.
Бәйгі алдым талай жерде шабыспенен,
Қашаннан күнім кешті жарыспенен.
Несібе осылайша жаралған соң,
Жақынды араладым алыспенен.
Құдайдан қорыққан пенде қондырар деп,
Мен келдім сұпы деген дабыспенен

Ақын сөзінің сұстылығынан сескенген сұпы баласы Қашағандарды мал қорасына кіргізеді. Олар оған отырмай, Есқалидің өз үйіне барады. Есқали қонаққа амандаспастан намазға кірісе береді. Осы кезде сұпының кішкене немересі Қашағанның домбырасын қызықтап, дыңылдатып жібереді. Сол сәтте Есқали Қашағанға меңзеп:
-Бейқасиет, көргенсіз, бұл үй домбыра тартып, өлең айтуға тігілген жын- шайтанның үйі ме еді, Құдайдың үйі еді ғой, «Ит ерткен қонақ жараспайды» дегендей, шайтанның қу ағашы бұл үйге қайдан келді?- деп жекіреді. Бұл тұста Есқалидікіне бағанағы малшы жігіттер мен олардан «Қашаған келді» деп естіген ауыл адамдары жиналып қалады. Надан, сараң сұпының қылығы кектендірген Қашаған домбыраны қолына алып, жырды төгілте жөнеледі:
Жақсылар, келдің жиналып,
Қашаған ақын келді деп,
Кеудесі мұның кең-ді деп,
Кеңес берер енді деп.
Сендерге кеңес беруге,
Отырған жоқпын сыйланып.
Нәресте сәби бала емен,
Жасы жеткен шал емен,
Шығып жүре беруге
Отырмын өзім иба ғып.
Сұпыекең мені жек көрді,
Сұпының сөзін кек көрдім.
Ел аралап жүргенде,
Сендей, сендей монтаны
Сұпыларды көп көрдім.
Сыйлар едің қампаңдап,
Қолын қысып жампаңдап,
Садақасы болса қойнында,
Үйіне келсе бай адам
Жамылған мауыт шекпенді.
Ақылы бар, милы адам
Азамат ерге тек дейме,
Қонағын келген кет дей ме?!
Тәубем көп деп мақтансаң,
Барсисаны да Құдай қарғаған,
Азғырып шайтан алдаған.
Бізді күнәсі көп деп боқтасаң,
Жүз кісіні өлтірген,
Жанына қаза келтірген
Насуханы да Құдай оңдаған.
Келе сала, сұпыеке,
Домбырамды боқтадың.
Домбырамды боқтасаң,
Өзімді басқа соққаның,
Сұпылығың қай жақта,
Шын тентекке ұсадың.
Қолымдағы қу ағаш,
Сайрап отыр бұл ағаш.
Қолымдағы ағашым-
Алып жүрген домбыра,
Тартқан сайын даңғыра.
Домбыра күнә деген сөз
Тек бір айтқан дабыра.
Қолымдағы қу ағаш,
Сайрап отыр бұл ағаш.
Асылы емен, қарағай,
Шыққан жері су ағаш.
Аруақты ерлердің
Қолындағы ту ағаш.
Жаның сая табатын
Орман болған бұл ағаш.
Қорыққанда жалғызға
Қорған болған бұл ағаш...........

Орындаған: Елдос Еміл

#esenmediakz #esenmedia #esen media #есенмедиакз #есенмедиа #есен медиа
#жыр #жырлар #жыр-терме #жыр-термелер #терме #термелер #толғау #толғаулар

свернуть