Ίσως για την υπόλοιπη Ελλάδα Αποκριά να σημαίνει καρναβάλι, χορός, ξεφάντωμα, για το νομό Καστοριάς όμως Αποκριά σημαίνει “Παλιαπούλιες”.
Στην αλάνα κάθε γειτονιάς το βράδυ της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς ανάβουμε τις παλιαπούλιες, που είναι μεγάλοι κωνικοί σωροί από στοιβαγμένα αγκάθια, ξερόκλαδα, από κλάδια.
Λένε πως το έθιμο της παλιαπούλιας έλκει την καταγωγή του από την παγανιστική πυρολατρεία και τις πανάρχαιες εθιμικές εκδηλώσεις γύρω από τη λατρεία του θεού Πάνα. Πέρασε κι αυτό στο Χριστιανικό τρόπο ζωής μαζί με πολλά αρχαιοελληνικά έθιμα και δρώμενα.
Σήμερα το έθιμο αναβιωμένο διατηρεί όλα τα στοιχεία του. Όπως παλαιότερα, έτσι και τώρα, για την προετοιμασία της παλιαπούλιας παιδιά και έφηβοι από κάθε γειτονιά αρχίζουν το μάζεμα των αγκαθιών από εβδομάδες πριν. Οι μαχαλάδες ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα συγκεντρώσει τα περισσότερα. Παιδιά, μικρά και μεγάλα, μεταφέρουν «τσάκνα», (έτσι λέμε τα αγκάθια που τα ξεριζώνουν απ’ τους φράχτες των χω- ραφιών), απ’ τα κλαδεμένα φυτώρια, απ’ το δασάκι δίπλα στον Αλιάκμονα.
Το πιο δύσκολο απ’ όλη τη διάρκεια του εθίμου αυτού, αλλά συγχρόνως και διασκεδαστικό, είναι η φύλαξη για εβδομάδες ολόκληρες των αγκαθιών, που ο όγκος τους μεγαλώνει. Γι’ αυτό και χρειάζεται η κάθε γειτονιά να βρει ένα καλό μέρος ασφαλές, αποθήκες ή αυλές με ψηλά ντουβάρια. Γιατί τόσες προφυλάξεις;
Γιατί μέρος του εθίμου είναι το κλέψιμο. Παιδιά από μια γειτονιά κάθε βράδυ επιχειρούν να κλέψουν έτοιμα μαζεμένα αγκάθια από άλλη.
Η γειτονιά όμως που δέχεται μια τέτοια επιδρομή τη θεωρεί ντροπή και υποτιμητική πράξη γι’ αυτό και το ανταποδίδει. Κι όσο πλησιάζει ο καιρός της Αποκριάς, οι μικροί φυλάνε με βάρδιες όλη τη νύχτα τα αποθηκευμένα αγκάθια τους.
Την Κυριακή της Αποκριάς απ’ το πρωί στήνεται η παλιά- πούλια. Στην κυριολεξία κτίζεται γύρω από έναν κορμό δένδρου γερά στερεωμένο στη μέση της αλάνας, στρώνονται και πατιούνται τα διαδοχικά στρώματα των αγκαθιών, που πρέπει να είναι πολλά και πυκνά, γιατί στον τελικό διαγωνισμό κριτήριο για τη βράβευση είναι εκτός απ’ το μέγεθος και η διάρκεια της πυράς.
Το άναμμα με άχυρο ή με πετρέλαιο ολόγυρα στη βάση της παλιαπούλιας την κάνει να μπουμπουνίζει, γι’ αυτό κι αλλιώς τις φωτιές τις λέμε μπουμπούνες.
Τα παιδιά απολαμβάνουν τώρα τους κόπους τόσων ημερών. Όσο πιο ψηλά πάνε οι φλόγες της φωτιάς, τόσο πιο περήφανα νιώθουν για τη γειτονιά τους.
Κι ενώ οι γυναίκες κερνούν μεζέδες, ρακί, κρασί, γλυκά, οι άντρες αρχίζουν το χορό.
Με τα έθιμα της Αποκριάς, την παλιαπούλια, που καίει και καθαρίζει τα αγκάθια απ’ τα χωράφια, εξηγείται πως με το γιόρτασμα της Αποκριάς και της Καθαρο-Δευτέρας στον τόπο μας μπαίνουμε στη Μεγάλη Σαρακοστη, που για μας, όπως και για τους άλλους Έλληνες, σημαίνουν μέρες νηστείας και μέρες ψυχικού και σωματικού καθαρισμού.
Κείμενο : Μελίνα Σανταλίδου
