Մեր օրերին Հայոց Ցեղասպանութեան մասին մեր հաւաքական յիշողութիւնները կրում են զուտ պատմական, թուագրական, վիճակագրական, գիտաժողովային բնոյթ։ Ցաւօք, մեր հետ մարմնապէս կենդանի չեն այլեւս այդ դժոխային տեսարանների մեծահասակ ականատեսները, որոնց աչքերով տեսած պատմութիւնները մեր փոքր տարիքին լսում էինք զարմանքով, զարհուրանքով ու սարսափով։
Ցաւալին այն է, որ «ցեղասպանութիւն» բառը դարձել է առհասարակ ինչ որ կարծես մի աննշան երեւոյթի մը նկարագրականը։ Դրանով կարծէք ինչ որ մի մարդու պատահած աննշան ցաւ, եւ կամ մի փոքրաթիւ խումբ մարդկանց արկած կամ պատահար եղած լինէր…։ Ցեղասպանութիւնը միայն սոսկ բառ չէ այլ հաւաքական պատմութիւնները այս բոլոր նահատակներին ու սրբերին։ Այս օրերին մեզնից շատերի կողմից չի կշռւում հարիւր հազարաւոր մարդոց, մայրերի, եղբայրների, քոյրերի, տարեցների ու փոքրերի, հոգեւորականների ու աշխարհականների մէ՛կ առ մէկ, ա՛նձ առ անձ կրած չարչարանքը, կտտանքները, մորթատումները, կացնահարումները, գլխատումները, խաչելութիւնները եւ պայտահարումները, ոսկրափշրումները եւ խեղդամահութիւնները, մայրերի արգանդներն պատռելով երեխաներին դուրս բերելով ժայռերին խփելը, կանանց բռնաբարումները, սովամահութեան եւ ծարաւի այն սարսափազդու տեսարանները երբ մայրեր գժուած ու ստիպուած իրենց մանուկներին կերել են, խելակորոյս կատաղի բարձրաձայն ծիծաղել Թուրք դժոխային քստմնելի գազանաբարոյ պիղծ անարդարութեան դէմքին…։
Գրագէտ Անդրանիկ Ծառուկեան իր որբացած մանուկ հասակին նկարագրում է որբանոց այցելութիւնը մեծանուն Երուանդ Օտեանին։ Տասնեակ գրքերի հեղինակ եւ հռչակաւոր գրագէտը մի խօսք անգամ չէր գտել ասելու որբերին։ Երկար տանջանքներից ետք միայն ասել է. «որբեր, ես ձեզ շատ եմ սիրում…» ու փլուել իր աթոռին փղձկացող անզուսպ լացով….։ Միա՛յն Աստուած գիտի թէ որքա՜ն արցունք հոսեցին ինձնից այս տեսահոլովակը եւ ներփակ գրութիւնը պատրաստելու ժամանակ…։ Եղան պահեր, որ լուրջ ցաւեր սկսեցի զգալ կուրծքիս տակ, որոնք երկարեցին ժամերով….։ (Փառք Աստուծոյ լաւ եմ, լուրջ խնդիր չկայ)։
Իմ նպատակը ձեր հոգին ցնցել է, հոգով քնած եւ անտարբեր դարձած երիտասարդ կամ տարեց այն «հայ»ին, որ դարու շտապ ստիպողութեամբ եւ ժամանակի բերմամբ դարձել է հեշտասէր, անլուրջ, թեթեւաբարոյ եւ անտարբեր…։ Նպատակս է ձեռքերս ամուր խրել ձեր հոգու խորքը եւ ուժգին ցնցել ու ցնցել այդ անձը որ իր մէջ ծագի իրակա՛ն, զարթնած, ազգասէ՛ր, գօտեպի՛նդ եւ մանաւանդ պահանջատէ՛ր ՀԱՅը, որ թէկուզ մի փոքր, միայն մի՛ փոքր զգայ աննկարագրելի ցաւը իր նախնիների, որոնց ազդեցութիւնը զգում ենք ամբողջ հայաշխարհում, ու մանաւանդ ձուլման ենթարկուող Սփիւռքում։
Շատերի համար Ապրիլի 24-ը մի թուական է տարուան օրացոյցում…, իսկ իմ համար ամէ՛ն օր Ապրիլի 24 է, չմոռանալու, չանտեսելու մեր պատմութեան անջնջելի այդ էջը։
Տայ Աստուած որ այդ ցնցումը արթանցնի մեզնից շատերի քնած հոգիները, դարձնի լուրջ, գիտակից ու պահանջատէր։ Եւ մանաւա՛նդ սովորեցնենք այդ բոլորը յաջորդող սերունդին, ամենայն պատասխանատւութեամբ։
Խնդրում եմ կարդալ ներքեւի ականատեսի պատմութիւնը ու նայել պատրաստած տեսահոլովակս, ու ՄԻԱՅՆ դրանցից ԵՏՔ գրել ձեր հայի հոգու խորքից եկած մեկնութիւն իմ էջիս։ (Այս առիթով, էջիս մեկնութիւնների առիթը բացում եմ նաեւ ոչ ընկերների դիմաց)։
Ինձ ներող եղէք, բայց մի՛ խնդրանք եւս, մեր շատ սիրելի երիտասարդ կամ նորապսակ հայրեր ու մայրեր…։ Մենք որպէս ազգ ու ժողովուրդ իսկապէ՛ս կարիքն ունենք շատանալու։ Մեր ազգին շա՜տ երեխաներ են պէտք։ Սիրեցէ՛ք զիրար ձեզ կապող աստուածային սիրով եւ թող Տէրն ձեզ պարգեւի շա՜տ ու շատ երեխաներ։
Սիրով աղօթարար.
Անապատի Քահանան
