دنیا ، عرصهٔ «خیر کثیر» است و سعادت ابدی، وصول به همین «خیر کثیر» است که بی‌حساب به کسی داده نمی‌شود و اصول دیانت، وصول به آن را به امور و شرایطی محدود دانسته که کم‌ترین آن، «توجه» و دوری از «غفلت» است.
باید توجه داشت که نه آدمی و نه هیچ پدیدهٔ دیگری تنها نیست و در حال تنهایی نیز مجموعه‌ای از صورت‌ها و حالت‌های گوناگونِ پیشینیان خود می‌باشد؛ از آفریدگار تا پدر و مادر و از محیط و مکان، تا زمین و زمان و شرایط و مربی و فرد و جامعه. هر فرد، چهره‌ای از همهٔ این چهره‌های گوناگون می‌باشد که زمینه‌های استعدادی آن در نمود فعلی کردار وی مشخص می‌گردد. هر کسی با اختیاری که دارد، دست به گناه می‌آلاید بدون آن که از ناحیه‌ای در جبر باشد؛ ولی اختیار او مشاعی و جمعی است، نه فردی.
اصلاب و پدر، مادر، غذا، محیط، زمان، اسباب، صفات فردی و جمعی خود، جامعه، مردم، قوم، ملت و نژاد و ژنتیک تا مبادی عالی و حضرت حق، همه و همه در تحقّق حتی یک فعل کوچک نقش تمامی دارند. من از این نظرگاه خاص خویش با عنوان «جمعی و مشاعی‌بودن کردار» یاد می‌کنم. استعانت، یاری و مدد گرفتن خلق از حق‌تعالی تنها در این نظام است که معنا می‌یابد؛ استعانتی که حق و خلق را در هم پیچیده است.
کردار دنیوی به گونهٔ جمعی و مُشاعی انجام می‌پذیرد. دار تکلیف نیز فقط دنیاست. با تحقق شر غالب، شر و خیر مساوی نیز امکان وقوع دارد، هرچند ما بر مورد تحقق‌یافتهٔ آن، اشراف نداشته باشیم. هستی و پدیده‌های آن از آن‌جا که دارای نظام جمعی و کردار مشاعی می‌باشند، باید به تمامی هستی و پدیده‌های آن پاسخگو باشند.
هر فعلی عوامل تسبیبی و مباشری فراوانی دارد و کردهٔ فرد بر عوامل فراوانی متوقف است که در نهایت و به‌طور مباشر، آن فرد، عامل بروز می‌گردد. برای صدور هر فعلی، عوامل فراوانی مانند وجوب الهی، عامل خلقی و عبدی و عوامل طبیعی و قسری لازم است و تنها فعل از دید عادی و ظاهری به فردِ مباشر نسبت داده می‌شود؛ در حالی که فاعل نهایی عواملی را از پیش همراه داشته است تا توانسته فاعل فعل گردد.
در دنیا، اختیار با سلسله‌ای از امور ـ مانند: علیت، کردار، وراثت، دعا، ثنا، توکل به حق تعالی، کرنش، فروتنی، مربی، لقمه، نطفه، جامعه، رضایت و دعای پدر و مادر و همراهی دیگران ـ مؤثر و کارآمد می‌شود و کسی به تنهایی کاری را انجام نمی‌دهد.
منبع: علوم و نظرگاه های شاخص
آیت الله محمدرضا نکونام
دسترسی به کتاب از طریق وب سایت نشر آثار
