آشنایی با مسجد جامع یزد
به یزد می‌رویم؛ کمی آن طرف تر از محله فهادان به خیابان زیبا و سنگ فرش شده‌ای می‌رسیم که بعد از گذر از کنار بازار قدیمی شهر، ما را به یکی از زیباترین مسجدهای ایران می‌رساند؛ بنایی که بلندترین مناره‌ها را در بین مناره‌های مساجد ایران دارد. نام این بنای زیبا مسجد جامع یزد است که به آن مسجد جامع کبیر هم گفته می‌شود. این مسجد که بین 7000 تا 9800 متر مربع مساحت دارد پلانی مربع شکل دارد و در ساخت آن از خانه کعبه الهام گرفته شده است.
سنگ بنای اولیه مسجد مانند خیلی از مساجد ایران، پیش از اسلام، در دوره ساسانیان به عنوان آتشکده گذاشته شد و بعدها تغییر کاربری داد. بنای اولیه مسجد در زمان آل بویه ساخته شد که از آن با نام مسجد عتیق یاد می‌کنند؛ اما طی گذر زمان بخش‌های دیگری به مسجد اضافه شد و از مسجد عتیق به مسجد جامع نو تغییر نام داد.
این مسجد زیبا از بخش‌های مختلفی مثل ایوان اصلی، چند شبستان، کریاس، قنات، چاه آب، کتابخانه و گنبدخانه تشکیل شده که هر کدام با دقت و ظرافت خاصی طراحی شده اند. مهم‌ترین و بارزترین قسمت این مسجد مناره‌های آن است که با حدود 52 متر ارتفاع، بلندترین مناره‌ها را بین مساجد ایران دارد. نکته جالبی درباره این مسجد وجود دارد که صرفا در حد روایت است؛
ثبت ملی: مسجد جامع یزد در سال 1313 خورشیدی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
ثبت جهانی: این مسجد در سال 1396 با شماره 1544 در قالب بافت تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
مسجد جامع یزد
با این حال این طور به نظر می ‎ رسد که بنای چهارطاقی آتشگاه زرتشتی در واقع اولین مرحله ساختمانی و معماری انجام شده، در فضای تاریخی مسجد جامع کنونی یزد پیش از ورود اسلام به این خطه بوده است.
البته با توجه به شواهد و اظهار نظر برخی مورخان، این احتمال وجود دارد که هم زمان با اختلافات اعراب و ایرانیان در سده اولیه هجری، این محل طعم ویرانی کامل را چشیده و با مسلمان شدن اکثر مردم، مسجدی در جایگاه اولیه آن بنا شده که از اواسط سده سوم هجری این طرح آغاز و در دهه های آخر این قرن به پایان رسیده است و با حکومت صفاریان بر این خطه، فعالیت مذهبی خود را در این مسجد که بعدها ساختمان آن به عناوین مسجد جامع شهرستان یا عتیق خوانده شد، برگزار می‏کردند.
لازم به ذکر است؛ مسجد جامع کبیر یزد که در حال حاضر در قلب بافت جهانی این شهر واقع شده، از پربازدیدترین جاذبه‎‎های تاریخی این دیار است و همزیستی مصالحت آمیز ادیان مختلف اعم از مسلمان، زرتشتیان و یهودیان در یزد از ویژگی ‎‎ های بارز این خطه محسوب می‎‎شود.
تاریخچه ساخت مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد ابتدا با عنوان مسجد جامع عتیق در مکان کنونی خود بنا شد و سپس بخش دیگری به نام مسجد جامع نو به آن افزوده شد. پس از گذر سال‌ها این دو بنا با هم ادغام شدند و نام بنا به مسجد جامع یزد تغییر پیدا کرد. در این قسمت به شرح مختصری از تاریخچه ساخت این بناها می‌پردازیم.
ساخت بنای اولیه مسجد جامع یزد با نام مسجد عتیق
در زمان یکی از شاهان آل بویه به نام گرشاسب بن علی بن فرامرز بن علاءالدوله کالنجار (کالیجار) که بین سال‌های 489 تا 511 خورشیدی حاکم یزد بود، مسجدی به نام عتیق یا شهرستان ساخته شد که در واقع بنای اولیه مسجد جامع امروزی به حساب می‌آید. مسجد عتیق در بخش قدیمی شهر که به آن حصار یا شارستان گفته می‌شد بنا شد. شاه گرشاسب کالیجار در این مسجد بخش‌هایی مثل شبستان تابستانی، ایوان و صحن را ساخت. گفته می‌شود این مسجد 3 در اصلی داشته که به سمت بخش‌های صفه مقصوره (محل ادای فرضیاتی مثل نماز)، بازار کلاه دوزان و مدرسه کمالیه در شهر یزد باز می‌شده است. بعد از آن که بنای اصلی مسجد ساخته شد، در همان قرن، دختران یکی از حکام سلسه آل بویه به نام فرامرز بن علی، الحاقاتی مانند شبستان زمستانی و غیره را در کنار صحن و ایوان اضافه کردند و در آخر در کنار شبستان گنبدی بنا شد که بعد از فوت محل دفن آن‌ها باشد. به این بخش جماعت خانه دختران یا صف دختران می‌گفتند.
خوب است بدانید که مکان مسجد عتیق در قسمت شمال‌شرقی محوطه مسجد کنونی قرار دارد.
در کتاب تاریخ جدید یزد گفته می‌شود که فردی به نام نظام کرمانی آیات سوره فتح و سایر الحاقات مربوط به آن را به انجام رسانده است و چند خانه ویرانه‌ای را که در اطراف مسجد قرار داشت را به بخش شبستان زمستانی مسجد اضافه کرد. به دستور وی بخش‌هایی مثل چاه آب سرد هم در این محل احداث شد و شخصی به نام "مولانای اعظم شرف الدین علی" شعری سرود و بر سر در چاه نهاد.
مسجد جامع نو در دوره شاهرخ تیموری
شاهرخ تیموری در دوره پادشاهی خود، امیر جلال الدین چقماق (چخماق) را به حاکمیت یزد منصوب کرد. همسر امیر فردی به نام بی‌بی خاتون بود که تغییرات مهمی در مسجد به وجود آورد. به دستور بی‌بی خاتون مسجد را با مرمر فرش کردند و محراب آن را که از جنس چوب بود و تقریبا از بین رفته بود را باری دیگر با آجر ساختند، دو ستون در سمت چپ و راست گنبد اضافه و با کاشی‌کاری آن‌ها را تزیین کردند. گفته می‌شود که بی‌بی خاتون دستور داد تا خاک مورد نیاز برای این تغییرات را از کربلا بیاورند اما صحت آن مورد تایید همگان نیست.
30 سال بعد زمانی که" امیر نظام‌الدین حاجی قنبر جهان‌شاهی" در سده نهم قمری حاکم یزد شد، به فردی به نام "مولانا شمس الدین خطاط" دستور داد تا القاب شاه را روی کاشی بنویسد، سپس کاشی های مذکور را بر سردر مسجد جامع نصب کردند.
حدود 100 سال بعد و در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی شخصی به نام "آقا جمال الدین محمد" دو مناره اصلی مسجد، سر در و طاق اصلی را به مسجد اضافه کرد و گنبد مسجد را کامل کرد. در سال 1199 خورشیدی "شاهزاده محمد ولی میرزا" پسر سوم فتحعلی شاه قاجار به حاکمیت یزد رسید و شبستانی دیگر در غرب صحن به مسجد اضافه کرد. وی حدود چهار سال بعد بخش‌های دیگری از مسجد را ترمیم کرد.

свернуть