در تاریخ ۱۱ ژانویه ۲۰۰۲ یعنی چهار ماه پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، ایالات متحده یک زندان با امنیت بالا در پایگاه خود در خلیج گوانتانامو ایجاد کرد. از آن زمان تا سپتامبر ۲۰۲۱ که حدود یک دهه می‌گذشت از مجموع ۷۸۰ بازداشتی، ۷۳۲ نفر بدون اتهام آزاد شدند و پس از آن نیز برخی دیگر یا آزاد یا به زندان‌های دیگر منتقل شدند.

در گزارش چند روز پیش عفو بین‌الملل در خصوص نگرانی از نقض حقوق بشر در گوانتانامو، مشخص شد که ۳۵ نفر هنوز در این زندان تحت شرایط سخت و طاقت‌فرسا به سر می‌برند. عفو بین‌الملل به تازگی از «جو بایدن» رئیس‌جمهوری آمریکا خواسته‌است تا زندان گوانتانامو را تعطیل و به این «لکه‌ ننگ ماندگار» نقض حقوق بشر در تاریخ آمریکا پایان دهد.
«اریکا گوارا روزاس» مدیر بخش آمریکا در عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای گفت: غم‌انگیز است که ۲۱ سال پس از بازگشایی یک بازداشتگاه در یک جزیره که به طور خاص برای فرار از حاکمیت قانون ایجاد شده‌، دولت آمریکا همچنان ۳۵ مرد را در گوانتانامو زندانی کرده‌است.

در این سال‌ها، زندانیان گوانتانامو به دور از نظارت‌های بین‌المللی تحت شدیدترین روش‌های شکنجه و آزار قرار گرفته‌اند. باوجود تلاش دو دهه‌ای ارتش آمریکا برای ممانعت از درز اطلاعات و تصاویر زندان ایالات‌متحده در خلیج گوانتانامو، مجموعه‌ای از عکس‌های مخفی و تاکنون منتشر نشده از اولین زندانیان این زندان منتشر شده‌ است.

این عکس‌ها که خردادماه امسال توسط روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» منتشر شد، مردانی در غل و زنجیر و با چشم‌بند و گوش‌گیر را هنگام ورود به این زندان بحث‌برانگیز در سال ۲۰۰۲ نشان می‌داد.
پایگاه دریایی گوانتانامو با مساحت ۱۱۶ کیلومتر مربع (۴۵ مایل) در جنوب شرقی کوبا واقع شده و از اواخر قرن نوزدهم تحت کنترل ایالات‌متحده بوده‌است.

این پایگاه همواره موضوعی داغ بین ایالات متحده و کوبا است. برای چندین دهه، کوبا اصرار داشت که ایالات‌متحده سرزمینی را که در سال ۱۸۹۸ به زور تصرف کرد و متعاقباً به طور دائم از دولت «توماس استرادا پالما» اولین رئیس جمهور کوبا، در سال ۱۹۰۳ اجاره کرد، پس بگیرد.
پس از پیروزی انقلاب کوبا، مقامات این کشور بارها درخواست استرداد خاک خود و پایان اشغال آمریکا را مطرح کرده‌اند اما راه به جایی نبرده‌اند. در واقع زندان گوانتانامو در تنها پایگاه نظامی آمریکا در کشوری که واشنگتن با آن ۵۴ سال رابطه دیپلماتیک نداشت واقع شده‌است اما این دو کشور تیرماه هفت سال پیش (۱۳۹۴) بعد از نیم قرن، سرانجام مناسبات دیپلماتیک برقرار کردند.

آمریکا اینک ۷۵۰ پایگاه نظامی در ۸۰ کشور جهان دارد و در آن سال نیز پایگاه‌های نظامی متعددی در سراسر جهان داشت. بنابراین هیچ کمبودی در گزینه‌ها وجود نداشت پس «چرا خلیج کوبا برای زندانی‌های مورد خشم آمریکا انتخاب شد؟»

در پاسخ باید گفت که هر کدام از پایگاه‌های آمریکا یک سری مشکلات و موانعی داشت. پایگاه‌های نظامی در اروپا به طور بالقوه در معرض مطبوعات لیبرال و انزجار عمومی نسبت به سیاست‌های «جنگ علیه ترور» آمریکا بودند. همچنین استقرار پایگاه‌های آمریکا در جهان عرب از نظر سیاسی حساس بود، به‌ویژه با توجه به اینکه زندانیان، مسلمان و عمدتاً عرب بودند.
پایگاه‌های آمریکا در عراق و افغانستان تحت اشغال ایالات‌متحده نیز محل استقرار چندین سایت آمریکایی بود. اینها شامل پایگاه هوایی بگرام و زندان بدنام ابوغریب می‌شد؛ جایی که زندانیان مورد آزار غیرانسانی، تحقیرآمیز و وحشیانه از جمله غرق مصنوعی و محرومیت از خواب قرار می‌گرفتند.

بر پایه برخی گزارش‌ها، آمریکا جزئیات ۵۴ کشور از جمله آلمان، ایتالیا، اسپانیا، بریتانیا و لهستان و همچنین چندین کشور عربی از جمله مصر، سوریه، امارات متحده عربی، یمن و اردن را که با آنها همکاری می‌کردند، مورد بررسی قرار داد و سازمان سیا در نهایت به این نتیجه رسید که خلیج گوانتانامو در کوبا بهترین مکان برای بازداشت و شکنجه مظنونان حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر است.

از نگاه ناظران، انتخاب کوبا به این دلیل صورت گرفته که بهتر بود شکنجه در جایی دور از دسترس نظام قضایی ایالات‌متحده و نظارت‌های بین‌المللی انجام گیرد. بنابراین از ابتدا، گوانتانامو برای دور زدن نظارت قانونی داخلی و بین‌المللی ایجاد شد. این زندان، یک محل بازداشت واقع در پایگاه نیروی دریایی آمریکا در خاک یک کشور خارجی، کنترل کامل دسترسی واشنگتن را فراهم کرده و در عین حال از هرگونه نظارت قانونی داخلی ناخوشایند جلوگیری می‌کند.
حدود دو دهه پیش دولت بوش زندانی نظامی با نام «اردوگاه بازداشت‌شدگان خلیج گوانتامومو» یا همان زندان گوانتانامو را در این پایگاه بر پا کرد تا در آن افرادی را نگهداری کند.این افراد در افغانستان، عراق و دیگر کشورها با عنوان «مبارزان غیرقانونی» دستگیر شدند و اتهام آنان دست داشتن در حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱ بود.
به گزارش نهم ژانویه پارسال شبکه «الجزیره»، از ۱۱ ژانویه ۲۰۰۲ که این زندان ایجاد شد، ۷۸۰ زندانی از ۴۸ کشور در زندان گوانتانامو نگهداری شده‌اند. بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، تنها ۱۶ نفر به جرایم جنایی متهم شده‌اند.

درباره سرنوشت ۷۸۰ بازداشتی لازم به ذکر است که تا ۹ ژانویه ۲۰۲۲ (تصویر زیر) ۷۳۲ زندانی از طریق قراردادهای انتقال زندانیان به کشور متبوع یا کشورهای دیگر فرستاده شده‌اند. همچنین تا این تاریخ، ۳۹ نفر در زندان به سر می‌بردند که تا به امروز (ژانویه ۲۰۲۳) به ۳۵ نفر کاهش یافته‌اند. البته تاکنون ۹ نفر نیز در گوانتانامو جان باخته‌اند.

کشورهایی که بیشترین تعداد بازداشتی‌ها را داشته‌اند، عبارتند از: افغانستان (۲۱۹)، عربستان سعودی (۱۳۴)، یمن (۱۱۵)، پاکستان (۷۲) و الجزایر (۲۳). در نمودار زیر زندانیان بر اساس ملیت خود ثبت شده‌اند.

свернуть