Абылай ханның оңтүстік өңірдегі ордасы болған орыны анықталып, ғылыми негізде дәлелденді. Бұл соңғы кездері археологтар тапқан үлкен жаңалық болып тұр.
Оңтүстік Қазақстан облысында, Арыс өзенінің жағалауындағы ел ауызында «Хан қорған» атанған көне қалашықта жүргізілген қазба жұмыстары тарихтың топырақ бүркеген беттерін ашты. Бұл жерде осыдан 15 ғасырдай бұрын хан ордасы болғанын айғақтайтын жәдігерлер де табылды. «Хан қорғанда» билік құрған ең соңғы хан Абылай болған екен.
«Хан қорған» туралы айтылатын аңыз көп. Абылай хан саясында отырған тал, ол демалған тұсты ақсақалдар бүгінге дейін көрсете алады. Биктігі - 9 метр, аумағы 3 гектардан асатын көне қалашықта былтыр басталған қазба жұмыстары археологтарға көп дерек тауып берді. Ең үстіңгі қабаттан Абылай ханның өмір сүрген кезіне тиесілі көп жәдігер табылған. Олар тарихшылардың талқысынан өтті.
Бауыржан Байтанаев, Ә.Марғұлан атындағы археология институтының бас директоры,
-Сол заттар, сол кездегі, 18 ғасырдың уақытысымен анықталып отыр. Сол себепті біз нақты айта аламыз, археология ғылымы бүгінгі күні бұрын-соңды айтылған болжамдарды дәлелдеп келді, дәлелдеді деп нақты айта аламыз.
Археологтар қалашақтың ең төменгі қабатынан үлкен қорғанның негізін тауыпты. Ол Қытай жылнамасында айтылатын Дулат ханның ордасы болуы мүмкін екені айтылады. Одан берідегі жәдігерлердың көбі 10-шы ғасырларға тән. Бертінде де мұнда қайнаған өмір болған.
Әбдез Рахманұлы, тілші
-Арыстың жағасындағы «Хан қорғанда» ауызсуды ешқашан шелекпен тасыған емес. Қысы-жазы мынадай құбырмен келіп тұрған. Бұл осында тұрған адамдардың биік өркениетінің белгісі саналады.
Тарихышлар мұрағаттан Абылай ханның осында өмірден өткенін растайтын құжаттар тауыпты. Сосын денесін Түркістанға алып барып жерлеген. «Хан қорған» ауылында дүниеге келген зиялы азамат Лесбек Тәшімов осында «Қазақ ханы» деп атап, ел билеген азаматтарға арнап үлкен ескерткіш жасатыпты. Жақында орнатпақшы.
