Dügâh Makamı

a-Durağı: Dügâh perdesidir.

b-Seyri: Çıkıcıdır.

c-Dizisi: İki şekilde târif edilebilir.

1-Yerinde Sabâ makamı dizisine, yerinde Zirgüle’li Hicaz dizisinin pest tarafı ile durak perdesi altından genişlemiş bir kısmının katılıp seyre zaman zaman karıştıktan sonra, sonunda mutlaka Zirgüle’li Hicaz dizisiyle karar vermektir. Bu târif, Dügâh makamının eski târifidir.

2-Yerindeki Sabâ makamı dizisine, Yegâh perdesindeki Nev’eser dizisinin bir kısmının zaman zaman katılıp, sonunda mutlaka Yegâh perdesindeki Nev’eser dizisinin güçlüsü olan 5.derece Dügâh perdesinde karar vermektir. Bu târif, daha yeni bir târiftir.

Dügâh makamını târif eden iki anlatış tarzı da aynı şeyi ifâde eder ve ikisi de yanlış değildir.
Her iki târif şeklinden çıkan netice şudur ki, Yegâh’daki Nev’eser veya yerindeki Zirgüle’li Hicaz dizisine geçildiği zaman, bu dizinin Hüseyni Aşirân ile Hüseyni perdeleri arasındaki kısmı kullanılır, diğer sesler kullanılmaz. “Bir kısmı” sözünün elimizdeki Dügâh makamındaki eserleri de inceleyince, bunu kastettiği anlaşılır.

Not: Bu makamda da Sabâ makamında olduğu gibi, aynı sebeplerle Hicaz ve Şehnâz perdeleri, bâzen biraz dik basılır. Yegâh’daki Nev’eser’in Nim Hicaz perdesi de bu makam için 1-2 koma pest basılır. Dügâh makamını, büyük müzikolog ve nazariyâtçı Rauf Yekta Bey, eserlerin incelenmesinden çıkarttığı dört ayrı şekilde tanımlamıştır: 1) “Sabâ makamından sonra, Dik Kürdi perdesine dokunmadan Nim Zirgüle ve Dik Acem Aşirân gösterilerek Dügâh’da tam karar yapılır. Şeyhülislâm Es’ad Efendi’nin “Der yemeni piş-i meni” güfteli Yürük Semâi’ si böyledir”, 2) “Sabâ makamından sonra Dügâh perdesinde Segâh yapmaktan ibârettir. Tab’i’nin “Nedir o cünbüş-i nâdide o cansûz nigâh” güfteli Ağır Semâi’si böyledir”, 3)”Segâh makamının Dügâh perdesine nakledilmesinden ibârettir. Tab’i’nin “Berk-i gül ey gonca fem sen gibi ter dâmen midir” güfteli bestesi böyledir”, 4) “Sabâ makamının hem evveline, hem sonuna (Dügâh’da) Segâh ve Hüzzam nağmelerinin ilâvesinden meydana gelmiştir. Kâr ve Yusuf Paşa’nın Pişrev’i böyledir”.

Rauf Yektâ Bey’in izâh ettiği gibi gerçekten eserler böyledir. Fakat Dügâh perdesinde Segâh yapabilmek için, Çargâh perdesine 1 koma diyezi koymak gerekir. Hâlbuki bugün kullandığımız Arel-Ezgi sisteminde böyle bir ses yoktur. Bununla berâber Rauf Yektâ Bey’in ikinci, üçüncü ve dördüncü târiflerinden anlıyoruz ki, Dügâh makamında Yegâh’daki Nev’eser, yâni yerindeki Zİrgüle’li Hicaz dizisinde gezinilirken, bakiye diyezli do Nim Hicaz perdesini, 1-2 koma kadar pest basmak gerekmektedir.

d-Güçlüsü: Dügâh makamının ana unsuru Sabâ makamı dizisidir. Bu yüzden güçlü, yine Sabâ makamında olduğu gibi, Çargâh perdesidir. Yegâh perdesindeki Nev’eser 5.derecesi veya yerindeki Zirgüle’li Hicaz dizisinin karar perdesi olan Dügâh perdesi, yerindeki Sabâ dizisinin karar perdesi olmak bakımından da önemli bir asma karar yeridir.

e-Asma Karar Perdeleri: Dügâh makamını iki ayrı makam dizisi meydana getirir. Bunlar Sabâ ve Yegâh’daki Nev’eser, yâhut yerindeki Zirgüle’li Hicaz’ın pest tarafı ile pest taraftan yapılan genişlemesindeki seslerin bir kısmıdır. Bu bakımdan Dügâh makamının önemli asma karar perdeleri de aynen Sabâ ve Zirgüle’li Hicaz makamlarındaki asma kararlardır. Hüseyni Aşirân’da da Hicaz’lı kalınabilir.

f-Donanımı: Sabâ makamı gibi si için koma bemolü, re için bakiye bemolü donanıma yazılır. Diğer dizilere geçildiğinde gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.

g-Perdelerin T.M.deki isimleri: Sabâ dizisinin seslerini önceden incelemiştik. Buna, Yegâh’daki Nev’eser veya yerindeki Zirgüle’li Hicaz dizilerinin kullanılan seslerini ilâve edelim (Pestten tize doğru): Hüseyni Aşirân, Dik Acem Aşirân, Nim Zirgüle, Dügâh, Dik Kürdi, Nim Hicaz, Nevâ, Hüseyni’dir. Sabâ dizisi için Sabâ makamına bakılmalıdır.

h-Yeden’i: Bakiye diyezli sol Nim Zirgüle perdesidir. Çünkü makam mutlaka Dügâh perdesinde Zirgüle’li Hicaz çeşnisiyle karar eder. Sabâ dizisiyle aslâ karar etmez. Zirgüle’li Hicaz veya Yegâh’daki Nev’eser’in 5.derecesinin yedeni ise Nim Zirgüle perdesidir.

ı-Genişlemesi: Dügâh makamı yapısı gereği oldukça geniş bir seyir alanına sâhiptir. Bu bakımdan ayrıca genişletilmemiştir.

i-Seyir: Yerindeki Zirgüle’li Hicaz veya Yegâh’daki Nev’eser dediğimiz dizilerle yâhut Sabâ makamı ile seyre başlanır. Her iki dizide birbirine sık sık geçkiler yapılarak gezinilir. Güçlü Çargâh perdesinde –Sabâ makamında olduğu gibi- yarım karar yapılır. Aynı şekilde geçkili seyir ile gerekli asma kararlar gösterilerek gezinildikten sonra, Dügâh perdesinde mutlaka Zirgüle’li Hicaz çeşnisiyle tam karar yapılır. Tekrar edelim ki, Dügâh makamı Sabâ dizisiyle karar edemez.

Not: Dügâh makamının icrâsından sonra, yerinde Bûselik’li karar verilirse, Dügâh Bûselik makamı meydana gelir.

свернуть