ՀԱՅՈՑ ՏՈՄԱՐ, ՀԱՅԿ ԵՒ ՎԱՀԱԳՆ…

Վահագնի պաշտամունքը՝ Հայկից մինչեւ Նժդեհ։

Mnatsakan Ter Khachatryants Bagratouni

Քանի որ օրերս մտանք նոր տարուայ մէջ, եկենք մի փոքր խօսենք ժամանակակից օրացոյցի պատմութիւնից։

Այժմ Հայաստանում գործում է Գրիգորեան օրացոյցը կամ Գրիգորեան տօմարը։ Մենք այն կոչում ենք նաեւ Նոր Տօմար, ի տարբերութիւն Հին Տօմարի։

Նոր տօմարը կամ Գրիգորեան օրացոյցը աստղագիտական հաշւումների վրայ հիմնուած՝ տարեթուերի և ժամանակահատուածների որոշման համակարգ է, այսինքն՝ տարեցոյց։

Ժամանակակից՝ Գրիգորեան կամ Նոր տօմարը յաջորդել է այսպէս կոչուած Հին Տօմարին, որն իրականում Հին Հռովմէական՝ այսինքն Յուլեան կամ Յուլիոսեան օրացոյցն էր։

Այդ տօմարը մտցրել է Հռովմէական առաջին կայսրը՝ Յուլիոս Կեսարը։

Յուլեան Տօմարի համաձայն՝ տարուայ միջին տևողութիւնը կազմում էր 365,25 օր։ Քանի որ Յուլեան տարուայ տևողութիւնը 11 ր 14 վայրկեանով աւելի է արևադարձայինից, ապա 128 տարուայ ընթացքում կուտակուած ժամանակայի սխալը կազմում էր մի ամբողջ օր, իսկ մինչև 1582 թուականը տարբերութիւնը դարձել էր 10 օր։

Այդ ժամանակային սխալն ուղղուեց 16-րդ դարում՝ Հռովմի Գրիգորիս XIII Պապի բարեփոխմամբ, ըստ որի 1582 թուականի հոկտեմբերի 4-ին հաջորդեց հոկտեմբերի 15-ը։ Այդ ժամանակից Կեսարի անուամբ կոչուող Յուլիեան տօմարին փոխարինեց Գրիգորիս Պապի անուամբ կոչուող Գրիգորեան տօմարը, որը տարբեր երկրներում գործածութեան մէջ է դրուել տարբեր ժամանակներից։

Հայաստանի Հանրապետութիւնը 1920 թուականին Ռուսաստանի կողմից նուաճուելուց յետոյ՝ մտցուեց Նոր Տօմարը, որը մինչ այդ՝ երկուն տարի առաջ ընդունուել էր Խորհրդային Ռուսաստանում։

Մինչև 20-րդ դարի կէսերը Գրիգորեան տօմարից սկսել են օգտվուել աշխարհի գրեթէ բոլոր երկրները։

Գրիգորյան օրացույցով տարվա տևողությունը ընդունված է համարել 365,2425 օր, նահանջ տարվանը` 366 օր։

365,2425=365+0,25−0,01+0,0025=365+1/4−1/100+1/400

Որո՞նք են Գրիգորեան Տօմարի Ամիսները։

Գրիգորեան օրացոյցի համաձայն` տարին ունի 12 ամիս, որոնք ունեն 28-ից 31 օր տևողութիւն։

№ Ամիսը Օրերի քանակը

1 Յունուար 31
2 Փետրուար 28 (նահանջ տարում՝ 29)
3 Մարտ 31
4 Ապրիլ 30
5 Մայիս 31
6 Յունիս 30
7 Յուլիս 31
8 Օգոստոս 31
9 Սեպտեմբեր 30
10 Հոկտեմբեր 31
11 Նոյեմբեր 30
12 Դեկտեմբեր 31

Ներկայացնենք Յուլիոսեան և Գրիգորեան օրացույցների տարբերութիւնները։

Ստորև ներկայացուած են վերոնշեալ օրացոյցների տարբերությունները.

Օրերի տարբերութիւնը Ժամանակաշրջան (Յուլիոսեան օրացոյց) Ժամանակաշրջան (Գրիգորեան օրացոյց)

10 1582 թ-ի հոկտեմբերի 5-ից 1700 թ-ի փետրվարի 29-ը 1582 թ-ի հոկտեմբերի 15-ից 1700 թ-ի մարտի 11-ը

11 1700 թ-ի մարտի 1-ից 1800 թ-ի փետրվարի 29-ը 1700 թ-ի մարտի 12-ից 1800 թ-ի մարտի 12-ը

12 1800 թ-ի մարտի-ից 1900 թ-ի փետրվարի 29-ը 1800 թ-ի մարտի 13-ից 1900 թ-ի մարտի 13-ը

13 1900 թ-ի մարտի 1-ից 2100 թ-ի փետրվարի 29-ը 1900 թ-ի մարտի 14-ից 2100 թ-ի մարտի 14-ը

14 2100 թ-ի մարտի 1-ից 2200 թ-ի փետրվարի 29-ը 2100 թ-ի մարտի 15-ից 2200 թ-ի մարտի 15-ը

15 2200 թ-ի մարտի 1-ից 2300 թ-ի փետրվարի 29-ը 2200 թ-ի մարտի 16-ից 2300 թ-ի մարտի 16-ը։

Հայերը առնուազն 5-6 հազար տարի առաջ, իսկ որոշ տեղեկութիւններով՝ 9-10 հազար տարի առաջ՝ բնական, Տիեզերական Տոմարով՝ տարեսկիզբ են համարել գարնանային օրահաւասարը։

Այսինքն Հայոց Ամանորը եղել է Արեգ ամսուայ Արեգ օրը (Մարտի 21)։

Այսինքն ունեցել ենք Հայկեան տօմար կամ Հին հայկական տօմար, հայկական օրացոյց, ժամանակի հաշուարկի հայկական համակարգ։

Հայկի Աշխարհացունց Յաղթանակից յետոյ ունեցանք նոր՝ Քաղաքական Տոմար, որի առաջին օրն է Նաւասարդի 1-ը (Օգոստոս 11)։

Այդ Քաղաքական Տօմարի համաձայն՝ այսօր 4517 թուականի Քաղոց ամսուայ, Նպատ օրն է։

Ներկայիս Ժամը կոչւում է Բավաւան։

Տօմարների համաշխարհային պատմութիւնը ցոյց է տալիս հետեւեալը։

Մ.թ.ա. III հազարամեակի կէսերից Հին Աշխարհում սկսուել են մարդկութեան զարգացման պատմութեան, այսպէս կոչուած "Քաղաքային յեղափոխութեան" փուլերը, որն իրենից ներկայացրել է մի շարք գիւղական և աւանային բնակավայրերի վերափոխուելն առաւել կատարելագործուած կառավարման և արտադրողական համակարգ ունեցող Քաղաքային բնակավայրերի։ Իհարկէ, Հայաստանում քաղաքային բնակավայրերը շատ աւելի շուտ են առաջացել, քան աշխարհի մնացած բոլոր երկրներում։

Ամէն դէպքում, համաշխարհային ասպարէզում այս իրապայմաններից ելնելով նաև փոխուել են հասարակարգային յարաբերութիւնները և նախկին տոհմաւագային ու քրմապետական հասարակարգերին սկսել են փոխարինել Քաղաք պետությունները։

Դա յատկապէս ցայտուն սկսել է դրսեւորուել մ.թ.ա. 2500-ից սկսած՝ Եգիպտոսում և Միջագետքում:

Այսինքն՝ Հայկի տարած Յաղթանակի ժամանակաշրջանում։

Այդ ժամանակաշրջանով է պայմանաւորուած Հին Եգիպտոսում աստղագիտութեան զարգացումը և նրա հետ կապուած օրացուցի կամ տոմարի ստեղծումը։

Նոյն ժամանակաշրջանում Հայկական լեռնաշխարհի առաջին իսկական քաղաք բնակավայրը համարուող "Մեծամորի" հնավայրում նոյնպէս պեղուել են աստղադիտարանի շինութիւններ, որտեղ իրականացուել են երկնային մարմինների ուսումնասիրութիւններ և հաւանաբար Եգիպտոսի նման՝ այստեղ էլ ստեղծուել են առաջին Հայկեան կամ Հայկական օրացոյցը կամ տոմարը։

Հայերը սկզբում, հավանաբար, օգտագործել են լուսնային օրացոյցը, հետագայում անցել աւելի կատարելագործուած՝ արեգակնային տոմարի։

свернуть