«افسانه» یا «افسان»، به معنای داستانی خیالی است که در میان مردم رایج بوده و راست پنداشته شده باشد. این داستان‌ها ممکن است درباره‌ی یک واقعیت یا یک شخص و مکان واقعی باشند. افسانه‌ها به‌طور معمول دارای درس‌های اخلاقی هستند.

«اساطیر» یا «افسانه‌های ایران» به مجموعه‌ی افسانه‌های ایرانیان اشاره دارد. این افسانه‌ها ریشه آریایی داشته و تا میزان بسیار بالایی میان اقوام ایرانی و هندی وجه اشتراک دارد. افسانه‌های ایران از یک اصل و منشأ آریایی مشتق شده و تفاوت‌های محیطی ایران و هند و نیز فرهنگ متفاوت بومیان ایران و آریاییان ایرانی مهاجرت کرده به هند، تفاوت‌هایی را میان اساطیر هندی و ایرانی موجب شده‌است.
آن‌چه از اساطیر کهن ایرانی امروزه باقی‌مانده بیش‌تر به «اَوِستا» بازمی‌گردد. در آغاز هزاره‌ی یکم پیش از میلاد، «زرتشت» اصلاحاتی را در عقاید و در پی آن اساطیر ایرانی پدیدآورد. با این وجود در قسمت‌های متأخر اوستا مانند «یشت‌ها» عقاید و باورهای پیش از زرتشت ایرانیان وارد دین شده که به عنوان منشأ و منبع شناخت اساطیر ایرانی به کار می‌رود.
این اساطیر مبتنی بر «دوبن‌گرایی» و مظاهر خوب و بد بوده و تاریخ روایی خاصی دارند که از تاریخ ثبت شده سرزمین ایران متفاوت است. اساطیر ایران به جز اساطیر منعکس شده در اوستای متأخر به‌صورت محدود در سنگ‌نبشته‌های فارسی باستان و متون غیر ایرانی به ویژه یونانی آمده‌است. همچنین ایرانیان اساطیر متفاوت اما هم‌ریشه دیگری با اساطیر اوستایی داشته‌اند که شامل اساطیر «مانوی» و «زروانی» و «مهرپرستی» می‌شود.
تاریخ اساطیری ایران نیز از دوره اشکانیان و سپس ساسانیان ثبت و بعدها به فارسی و عربی ترجمه شد. «شاهنامه فردوسی» مهم‌ترین منبع شناخت تاریخ اساطیری ایران است.

* «بهروز رضوی» گوینده «کتاب شب» در هر قسمت دو افسانه‌ی کوتاه از ادبیات کهن ایران را روایت می‌کند.

свернуть