Ο Δημήτριος Ζωγράφος (1800 - ...) ήταν Έλληνας ζωγράφος και αγωνιστής του 1821, ο οποίος αποτελεί θρύλο για την ελληνική τέχνη χάρη στη συνεργασία του με τον Ιωάννη Μακρυγιάννη. Αναφέρεται συχνά ως "Παναγιώτης" από μνημονικό λάθος του στρατηγού Μακρυγιάννη, αν και νεότερη έρευνα έχει αποδείξει πως το όνομα του ζωγράφου ήταν Δημήτριος -με το οποίο και υπογράφει- ενώ "Παναγιώτης", λεγόταν ο ένας από τους γιους: «χειρ Δ. Ζωγράφου εκ Βορδωνίας της Λακεδεμονίας» ή «χειρ. Δ. Ζωγράφου εκ Βορδώνια της Λακεδαίμονος». (Υποθέτουμε ότι πρόκειται για πατέρα και γιους από τη Βορδόνια, με ένα εργαστήρι συγκροτημένο στη βάση της οικογενειακής επιχείρησης.)

Ο στρατηγός τον κάλεσε μαζί με τους δύο γιους του για να εικονογραφήσουν τις μεγάλες στιγμές της ελληνικής επανάστασης του 1821. Ο Μακρυγιάννης έμαθε γράμματα στα γεράματά του για να γράψει τα απομνημονεύματά του. Πίστευε όμως, ότι εκτός από τον γραπτό λόγο, χρειάζονταν και εικόνες, αφού το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων ήταν αγράμματοι.

Αρχικά ανάθεσε σε έναν Ευρωπαίο να του ζωγραφίσει, γρήγορα όμως κατάλαβε ότι με την δυτικότροπη καλλιτεχνική αναπαράσταση, ήταν αδύνατο να απεικονιστεί η αφηγηματική ροή των γεγονότων και των περιστατικών του Αγώνα που ήθελε να ανα­παραστήσει. Με το ένστικτό του ο στρατηγός κατάλαβε πως είχε ανάγκη μια άλλου είδους τέχνη, ικανή να εξιστορεί με εικόνες, να αφηγείται με καθαρότητα και σαφήνεια και εν τέλει να διδάσκει, όπως συνέβαινε με αυτά που 'χε γράψει.

Η λαϊκή τέχνη της εποχής, τέκνο της λαϊκής ευαισθησίας και της μεταβυζαντινής αγιογραφίας, είχε επιβιώσει κατά τη μακραίωνη οθωμανική κυριαρχία μιας και δεν έπαψε να συντηρείται από την παραδοσιακή αγορά της: τους νοικοκυραίους των αγροτικών και αστικών κέντρων της επαρχίας, που είχαν ποικίλους επαγγελματικούς δεσμούς με την κεντρική κυρίως Ευρώπη και έχτιζαν σπίτια αξιώσεων στη γενέτειρα τους, αλλά και τα εκκλησιαστικά συμ­βούλια που αποφάσιζαν την αγιογράφηση των ναών τους. Τα θέματα και η τεχνοτροπία της λαϊκής ζωγραφικής, με τη σχεδόν αδιόρατη εξέλιξη, ενσω­μάτωσε κατά καιρούς κάποια χαρακτηριστικά από τα μεγάλα στιλ της λόγιας δυτικής τέχνης, όπως το μπαρόκ, το ροκοκό και τον νεοκλασικισμό. Τα υπέταξε όμως στο δικό της κεντρικό χαρακτηριστικό, της επί­πεδης, αντιφυσιοκρατικής και επομένως μη ψευδαι­σθητικής απεικόνισης.

Η λαϊκή ζωγραφική αντιμετώπιζε τον εικαστικό χώρο με όρους ασύγκριτα πιο απλούς από τη λόγια δυτική που δημιουργούσε με την προο­πτική απεικόνιση, την αίσθηση στο θεατή ότι μπορεί να κινηθεί στο χώρο της και να πάρει μέρος στα δρώμενα του. Δεν χρειαζόταν λοιπόν τον γήινο, ψευδαισθητικό χώρο της δυτικότροπης τέχνης, αλλά τον "υπερλογικό" της Βυζαντινής και της λαϊκής τέχνης, με όλα τα απαραίτητα στοιχεία (συμβολισμούς, αλληγορίες, πανοραμική οπτική κλπ) ώστε να γίνει κατανοητή η εικόνα από τους όμοιούς του. Εξάλλου στη λαϊκή ευαισθησία η ζωγρα­φική, εκτός από το λειτουργικό ρόλο της διακόσμη­σης, έπαιζε παράλληλα και τον ιδεολογικό της διδαχής και της καθοδήγησης.

Έτσι στράφηκε στον Δημήτριο Ζωγράφο, παλαίμαχο αγωνιστή από την Βορδόνια Λακωνίας. Ο Δημήτριος Ζωγράφος ήταν αυτοδίδακτος λαϊκός ζωγράφος, αγιογράφος της μεταβυζαντινής λαϊκής παράδοσης και ως αγωνιστής είχε δει με τα ίδια του τα μάτια όλα αυτά που ο Μακρυγιάννης του ανέθετε να περιγράψει.

Ο Δημήτριος, σε διάστημα 3 χρόνων φιλοτέχνησε 25 πρωτότυπους πίνακες σε ξύλο με αυγοτέμπερα διαστάσεων 0.56 Χ 0.40, εκ των οποίων σήμερα διασώζονται οι 8 (στεγάζονται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). [Ο ένας απ’ αυτούς, καταστράφηκε από τους φίλους του στρατηγού για λόγους προστασίας του, παρουσίαζε τον Άρμανσμπεργκ (αντιβασιλέας που κυβερνούσε με απολυταρχικό τρόπο και στράφηκε εναντίον των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης) να ξεριζώνει την καρδιά της Ελλάδας, και αντικαταστάθηκε από μια προσωπογραφία του ίδιου]. Επίσης, από τους 24 πλέον πίνακες αυτούς, δημιουργήθηκαν 4 πλήρεις σειρές αντιγράφων σε χαρτί στράτσο, διαστάσεων 0,64 x0,50 με την τεχνική της υδατογραφίας, από τους γιούς και τον ίδιο τον Δημήτριο, και μοιράστηκαν όπως ήθελε ο Μακρυγιάννης στον βασιλιά Όθωνα, στον Τσάρο της Ρωσίας, τον βασιλιά της Γαλλίας και την βασίλισσα της Αγγλίας. Στα εν λόγω έργα, συνεπώς, συνδυάζεται η "χειρ του Ζωγράφου με την διήγηση του Μακρυγιάννη". (Σε κάθε έργο του Ζωγράφου, στο κάτω μέρος του ακολουθούσε λεπτομερής περιγραφή του κάθε γεγονότος από τον στρατηγό).

Το έργο του Δ. Ζωγράφου θεωρείται "αντίλογος στην ακαδημαϊκή παράδοση της Σχολής του Μονάχου" (Μ. Στεφανίδης) και προδρομικό του Θεόφιλου, ο Γιάννης Τσαρούχης κάνει λόγο για "σοφή ζωγραφική", ενώ ο Γεώργιος Σεφέρης γι' αυτές ακριβώς τις εικόνες έγραψε πως "ενώ παρασταίνουν με εξαιρετική ακρίβεια τις μάχες που θέλουν να αποδώσουν –πολλές φορές σαν ένα στρατιωτικό ντοκουμέντο– είναι συνάμα μια χαρά των ματιών".

Τα έργα αυτά αποτελούν την ιστορικά πρώτη και καλλιτεχνικά αξεπέραστη εικονογράφηση του Αγώνα που έδωσε η ελληνική τέχνη.


(Μουσική επένδυση βίντεο: Φλογέρα (Μοιρολόι) - Αριστείδης Βασιλάρης).


Ι.Δ. Εκπαιδευτικός - Εικαστικός

свернуть