صلاح‌الدین یوسف بن أیوب که عموماً به صلاح‌الدّین شهرت دارد، بنیان‌گذار دودمان ایوبیان و یکی از سرداران نورالدین زنگی بود که به‌عنوان نخستین سلطانِ مصر و شام حکمرانی کرد.او یکی از چهره‌های مهم جنگ صلیبی سوم بود که رهبری نظامیان مسلمان در برابر دولت‌های صلیبی در شام را بر عهده داشت. قلمرو ایوبیان در اوج قدرت خود، مصر، سوریه، بین‌النهرین علیا، حجاز، یمن و نوبه را در بر می‌گرفت.

صلاح‌الدین در خانواده‌ای کردتبار به دنیا آمد. او پیش از رسیدن به سلطنت، در دمشق ملقب به صلاح‌الدین و سپس در مصر ملقب به الملک الناصر گردید. صلاح‌الدین را از فرمانروایان بزرگ اسلامی در نیمهٔ دوم سدهٔ ششم هجری می‌دانند که قدرت و فتوحاتش سرزمین‌های مصر، شام، شمال عراق، یمن و حجاز را دربر می‌گرفت. او صلیبیان را در نبرد حِطّین شکست داد و توانست اغلب سرزمین‌هایی را که صلیبیون بر آن مسلط شده بودند، بازپس بگیرد. این مسئله باعث آغاز جنگ صلیبی دیگری به فرماندهی پادشاهان فرانسه، انگلستان و آلمان گردید. او در سومین جنگ صلیبی با ریچارد شیردل، پادشاه انگلستان صلح کرد و نهایتاً شش سال بعد در دمشق درگذشت و در مسجد جامع اموی دفن شد.
صلاح‌الدین ایوبی پسر نجم‌الدین ایوبی سال ۵۳۲ هجری (۱۱۳۷ میلادی) در تکریت از پدر و مادری کُردتبار به دنیا آمد. گفته می‌شود که خانوادهٔ وی در شب تولد او تکریت را به سوی موصل ترک کردند و پس از یک سال به بعلبک رفتند و پدرش به عنوان حاکم آنجا تعیین گردید. کودکی صلاح‌الدین در این شهر سپری شد، وی آموزش‌های ابتدایی خود را در آنجا به پایان رساند، قرآن را حفظ کرد، حدیث و فقه و لغت و تاریخ را فرا گرفت و فنون سوارکاری و مبارزه را آموخت. در آغاز جوانی به حلب رفت و به عمویش اسدالدین شیرکوه که از مردان نورالدین محمود، سلطان حلب و دمشق بود پیوست.

صلاح‌الدین کار خود را در دربار اتابک عمادالدین زنگی از دست‌نشاندگان سلجوقیان در شامات شروع کرد و بعدها در مصر جانشین وی گردید. نورالدین زنگی پس از مدتی صلاح‌الدین را به همراهی عمویش شیرکوه عازم مصر کرد تا متحدش شاهوار، فرمانروای مصر را که به وسیله یکی از رقبای خویش از مصر طرد شده بود، در مقام خود حفاظت نماید. مصر در این زمان تحت فرمانروایی العاضدلدین الله، یکی از خلفای فاطمی بود. شیرکوه و صلاح‌الدین مجبور بودند که با او حسن سلوک داشته باشند. از طرفی صلیبیون فهمیده بودند که اتحاد مصر و شامات برای آن‌ها خطرناک خواهد بود به همین خاطر به شام حمله بردند ولی صلاح‌الدین آن‌ها را سخت شکست داد و عقب راند.
بعد از مرگ نورالدین زنگی، صلاح‌الدین آغاز به بسط قدرت خود نمود. پس از تسلط کامل بر سرزمین مصر، متوجه سوریه شد و توانست شهر حلب را که تحت حاکمیت پسر نورالدین بود به تسخیر درآورد. او حکومت خود را تا ایران گسترش داد و حجاز، یمن، نوبه و الجزیره را نیز به تصرف درآورد. پس از متحد کردن جهان اسلام، بهار سال ۱۱۸۷ میلادی عازم فتح بیت‌المقدس شد.[نیازمند منبع] روز ۴ ژوئیه سال ۱۱۸۷ میلادی در نبرد حطین در نزدیکی دریاچه طبریه، سپاهیان صلیبی پادشاهی اورشلیم را با از پای درآوردن هزار شوالیه، در هم کوبید و گی لوزینیان، فرمانروای آن‌ها و رونو دو شاتیون را به اسارت گرفت. پیش از آن که رو به بیت‌المقدس آورد، تصمیم به تسخیر بندرها مدیترانه گرفت تا مسیر کمک‌رسانی به صلیبی‌ها را سد کند. حاکم عکا که از معرکه حطین، جان به‌در برده بود، تاب مقاومت در برابر صلاح‌الدین را نداشت و شهر را به سرعت تسلیم او ساخت. در مقابل تهدید صلیبی‌ها مبنی بر تخریب شهر، صلاح‌الدین به آن‌ها اجازه داد به همراه دارایی‌های خود عکا را ترک کنند. غنائم فراوانی در این فتح نصیب سلطان شد که آن‌ها را بین سربازان خود تقسیم نمود. با گماردن افضل‌علی، پسر خود بر ولایت عکا، صلاح‌الدین با ادامه لشکرکشی صیدا را ۲۹ ژوئیه، بیروت را ۶ اوت و عسقلان را ۴ سپتامبر به تصرف خود درآورد. سپس بیت‌المقدس را فتح کرد. پنج سال بعد را مشغول دفاع از سرزمین‌هایی بود که از صلیبی‌ها گرفته بود؛ زیرا سپاهیان اروپایی یکی پس از دیگری از راه می‌رسیدند و خواهان بازپس‌گیری بیت‌المقدّس بودند. صلاح‌الدین در نبردی با ریچارد یکم و صلیبی‌ها آن‌ها را مجبور به ترک قسمت‌های زیادی از خاک فلسطین نمود.

به نظر می‌آید که در آن سال‌ها صلیبیون به فرماندهی ریچارد شیردل از لحاظ نظامی بر لشکر اسلام برتری داشتند و چند باری در نبردهای رویارو صلاح الدین را شکست دادند. اما این درگیری‌ها به لحاظ سیاسی اهمیت چندانی نداشت و صلاح الدین به واسطه نبوغ سیاسی‌اش و با ایجاد تفرقه در صفوف صلیبیون موفق به حفظ شهر بیت‌المقدس شد. نمونهٔ این مسئله جریان فتح شهر یافا به دست مسلمین در اواخر عمر صلاح‌الدین است.[نیازمند اسناد]

سرانجام و پس از سال‌ها جنگ، طرفین تصمیم به صلح گرفتند. قرارداد صلح معروف «رمله» سال ۱۱۹۲ به تأیید صلاح‌الدین و ریچارد رسید و بر اساس آن بیت‌المقدس همچنان تحت‌الحمایه مسلمانان باقی ماند؛ اما زائران مسیحی اجازه یافتند که بدون هیچ مانعی به زیارت اماکن مقدس خود بروند. همین‌طور صلاح‌الدین حاکمیت صلیبی‌ها را بر بخشی از مناطق ساحلی لبنان و فلسطین پذیرفت.

свернуть