موسیقی اصیل بدخشان
وحید قاسمی

موسیقی بدخشان را میتوانیم در دو حوزه هنری، موسیقی پامیری و موسیقی تخاری دسته بندی نمایم.
موسیقی پامیری در برگیرندۀ شاخه ها، سبکها و آثار موسیقایي میباشد که در دو بدخشان امروزی یعنی افغانستان و تاجکستان از سوی هنر مندان پیشین تا امروز ارایه میگردد.
آنچه را تا امروز در بدخشان زیر نام موسیقی پامیری می یابیم و میشنویم، ویژه نمونه‌های است از موسیقی باستانی ما که پیوند بیشتر با موسیقی مقامی قدیم آریایی ویا شاخه‌های ازین مقامها، که در گذشته 12 مقام بوده، دارد. این نغمه ها وآهنگها ی سرزمین ما سینه به سینه از نسلی به نسلی انتقال نموده که روح و روان مردم با آن آشنا و باشندگان این مرزوبوم، از شنیدن آن لذت میبرند. موسیقی پامیری بیشتر در اشکاشم، شغنان، واخان، یفتل، جرم، درواز، زیباک، بهارک وحتی تا کشم و تخار مروج بوده، از سوی نوازندگان و آوازخوانان، به گونه ها ی دسته جمعی یا انفرادی، ارایه میگردد که از اصالت وهویت ویژه برخوردار است.
فلک خوانی: یکی ازشیوه های دیرینۀ موسیقی پامیری بوده واز انواع فلک ها بدین گونه میتوان نام برد: فلک چوپانی، پیچاپیچ، فلک بزم ، آرام، فلک روانی، تند وپران، فلک آبشاری، فلک زنانه که ا ز سوی بانوان در زمان کار ویا به گونۀ سوگ سرودها درمراسم غم و اندوه ارایه میگردد.
آهنگهای مناسبتی پامیری: مانند آهنگهای برای عروسیها، از آغاز مراسم تا انجام آن که برای هر بخش سرود ویژه دارند، آیین مهر و دوستی را دربین مردم محل نشان میدهد ازجمله آهنگ سر تراشان است که در بارۀ داماد خوانده می ‌شود وصرف روی دو پرده موسیقی اجرا میگردد. از نمونه‌های ویژه باز هم سرودی عاشقانه بنام دلکم در میان مردم معروف است که دستۀ از دف زنان به گونۀ روانی ( کورس) آهنگ را با ساز و آواز اجرا مینمایند.آغاز آهنگ درقالب تصنیف دلکم ( خدا جان دلک مه، طبیبا ره بیارید، بمالند دلک مه، رفیقا ره بیارید، بگیرند خوابک مه) در هفت ضربی یعنی 8/7 روانی اجرا میگردد. به دوام آن یک آوازخوان رباعی را میسراید که سه فرد را به تنهایی و فرد چهارم را روانی اجرا میدارند. به دوام آن جوانان یکی پی دیگر پیام شان را باسرودن آهنگ در قالب ابیات به معشوق اینچنین بازگو میدارند. شاید در گذشته نمونه‌های زیادی ازین قبیل وجود داشته که نمایانگر هارمونی وهماهنگی، در این موسیقی میباشد.
نیریز: نام یکی از گوشه‌های موسیقی مقامی بوده که در متون قدیم تذکریافته است. نیریز را در بدخشان امروز هنرمندان ومردم، منحیث یک سبک قدیمی از شاخه های موسیقی بدخشان میشمارند. نیریز را در مایه مقام راست که برابر به تات بلاول سبک هندی میباشد یعنی در گام ماژور، در قالب اشعار غزل و ضرب 4/4 اجرا مینمایند. نیریزنمونۀ خوبی از موسیقی تکامل یافتۀ بدخشان قدیم است.

دف بزم: از جمله سبکهای سچۀ موسیقی پامیری میباشد که اصول اجرا در ین سبک به گونۀ ا ست که دف نوازان از مطلع شعر آغاز وبعد از اینکه آهنگ اوج گرفت یکی از روانی گویان دف را به دگری داده خودش در میدان اتاق که پاره یا پایگشت نامیده میشود، رقص کنان به ادامۀ آهنگ میپردازد.
وقتی این بزم تیزتروهیجانی ترمیشود، تماشا چیان(خصوصاٌ اطفال وجوانان) "جوش" گفته چک میزنند. تماشاچیان دیگربه خواننده پول میدهند که آنرا" هوا دار" میگویند. مادر، خواهروبانوان که ازنزدیکان شاه ویا عروس باشند، دستمال های گل دوزی را به مردان نزدیک خود میدهند تا به گردن هنرمند ببندند.
مو سیقی مذهبی، مداحان و قصیده خوانی :این بخش شامل موسیقی نیایشی میگردد، سبک موسیقی وارایۀ آهنگها ی مذهبی از تمام سبکها ی دیگر پامیری متفاوت است آنچه درین سبک شنیده میشود کاملاً اصیل وبیرون از تأثیرات دگر سبکهای موسیقی ونشانه های از موسیقی کهن پامیری است.
آلات سازی در قصیده خوانی، آهنگها و هنرمندان این بخش مشخص بوده، آوازخوانان ونوازندگان این سبک، از اجداد شان این هنر تبرک را از نسلی به نسلی به امانت گرفته اند. اجرای این موسیقی را جز قصیده خوانان، هنرمندان دیگر اجازه ندارند. آهنگ های قصیده بدون هیچ نوع قرابت با دیگرسبکهای موسیقی، در قالب اشعار عارفان مثل حضرت شمس تبریز، حضرت ناصر خسرو قبادیانی، حضرت خنجری ودیگر عرفا سروده میشود. آلات موسیقی شان رباب پامیری، دف و زیر بغلی میباشد. این موسیقی تنها در مراسم مذهبی وسوگواری اجرا میگردد. آهنگهای قصیده معمولاً دارای سه بخش است: نخست تار چینی که بیشتر روی پرده های بم اجرا میشود، به ادامۀ آن ربپای و دو ضربه که ساز روان و اوج مقام است.
درجریان قصیده خوانی کس حق ندارد شوخی، بی توجه یی، قصه ویا بی میلی نشان بدهد. کسانیکه درجریان اجرای قصیده به این اعمال دست بزنند، ازجانب بزرگان مجلس شدیداٌ سرزنش وحتی گاهی ازمجلس بیرون رانده میشوند.
آلات موسیقی پامیری دف، نی، چنگ ،رباب پامیری، دمبوره، قوشقارچه وغیچک میباشد.

свернуть