Հայ ժողովրդական «Աղե, արկանք» աշխատանքային երգն է՝ ավանդված Արցախի հայությունից: Երգում է Լարիսա Սարգսյանը: Արկանքը նույն երկանքն է, որով հացահատիկ էին աղում: Այն երկու կլոր և տափակ քարերից պատրաստված գործիք էր: Քարերի կենտրոնում անցք էր բացված, և ներքևինի անցքի մեջ ձող էր մտցված: Ներքևի քարի վրա լցնում էին հացահատիկը, որի վրա, առանցքաձողին հագցնելով դնում էին մյուս քարը, որի եզրային մասում բռնակ կար: Դրանից բռնելով պտտեցնում էին վերևի քարը, ինչի արդյունքում հացահատիկը մանրացվում և աղվում էր:
Աշխատանքային երգերի զգալի մասի համար ռիթմական հիմք է հանդիսացել աշխատանքը կատարելիս ձեռքի կամ ոտքի միալար շարժումը: Այս երգի դեպքում էլ ռիթմը թելադրել է երկանքը պտտող ձեռքի շարժումը:
Կարելի է նկատել, որ Արցախի աշխատանքային երգերում հաճախ է շոշափվում հայ գեղջուկի սոցիալական վիճակը: Ապրուստի դժվարության մասին է խոսվում նաև Արցախի հորովելի ամենահայտնի տարբերակում («Իրիքնակը տյուս ա եկալ»), «Խնեցե» երգում, «Կալերգ»-ում: Եվ ահա, այս մեկն էլ բացառություն չէ: Երկանքով հացահատիկ աղացող կինը պատմում է, որ տակառի տակ մի քիչ ալյուր էր մնացել, որը եկել, տարել է Դերանց Նուշին. սա գուցե նրա ունևոր հարևանուհին է, որը նախկինում փոխ տված պարտքն է պահանջել: Տանը մնացել էր նաև մեկ բուռ կորեկ, այն էլ իր որդին տվել է թռչուններին: Նրա այս արարքով երևում է, թե նրանք որքան գթասիրտ են ու բնությանը կապված, որ իրենց կերակուրից մաս են հանում թռչուններին, նույնիսկ երբ իրենց համար այլևս ոչինչ չի մնացել:
Այնուհետև կինը դիմում է երկանքին, կարծես խրախուսելով ու գովելով նրա անտրտունջ աշխատանքը. քարե երկանքն ավելի գթասիրտ ու հարգալից է իր հանդեպ, քան քարասիրտ մարդիկ և ամեն ինչ անմնացորդ վերադարձնում է իրեն:
Սակայն դժվարությունները ամենուր են գյուղացու համար. ահա ջուրն է պակասել՝ ջրաղացներն աշխատեցնելու համար: Եվ ոչ էլ գյուղացին կարգին հագուստ ունի:
Երգի հաջորդ հատվածում գյուղացի կինը, շարունակելով պտտեցնել երկանքի անիվը, դարձյալ դիմում է նրան, ասելով, որ նրա աղացած կորկոտով ճաշ է պատրաստելու, իսկ հացահատիկն առավել մանրեցնելուց ու փոշիացնելուց հետո, երբ ալյուր կստացվի, այդ ժամանակ էլ լավաշ կթխի: Հետո նորից նա հոգոց է հանում, թե մինչև երբ պիտի դարդի ձեռքին ախ ու վախ անի:
Երգի վերջին մասում տեսնում ենք, որ անգամ այս ծանր օրերին գեղջկուհին չի կորցնում իր լավատեսությունն ու հույսը: Նա շարունակում է աշխատել՝ ինքն իրեն հուսադրելով, որ այս վիճակում երկար չեն մնա ինքն ու իր ընտանիքը, եթե հարուստները լավ են սերտել խեղճին կեղեքելու և նրանց քրտինքի վաստակը յուրացնելու հնարները, ապա իրենք էլ այսպես՝ կյանքի իրական վարք ու բարքից անտեղյակ, խեղճ ու կրակ չեն մնա: Անշուշտ, կամոքն Աստուծո, մի օր իրենց վրա էլ մի տեղից լույս կծագի, և կյանքն այսքան դժվար չի լինի:
Երգի խոսքերը մեզ փոխանցեց Արցախի Հանրապետության Ազգային ժողովի լրատվության և հանրության հետ կապերի բաժնի պետ Լիլիթ Ասրյանը: Տպագրված են Գուրգեն Գաբրիելյանի «Ղարաբաղի հորովել» երգարանում, Երևան, 2003 թվական:
Պուժկես տակեն վերջին փուշին
Եկավ տարավ Դերանց Նուշին,
Էն մին հափուռ կորեկըն էլ
Բալաս տըվավ ծըտեն, ղուշին:
Աղե արկանք, մաղե արկանք
Քըզանում կա էլհա հարգանք:
Ճեղեցներեն ճյուրը պակաս,
Կյըցըրներես ճյուլը պակաս,
Էն հի՞բ ա ինան, վեր մունք տեսնանք,
Փըյըրներես կյուլը պակաս:
Աղե արկանք, մաղե արկանք,
Քըզանում կա էլա հարգանք:
Կուրկուտ ըրա, վեր ճաշ անինքյ,
Փուշի ըրա, լավաշ անինքյ,
Ախըր մինչ հի՞բ բիդի մունք
Դարդին ծերքին ախ-վախ քյաշինքյ:
Աղե արկանք, մաղե արկանք,
Քըզանում կա էլա հարգանք:
Ըստի հալբաթ շատ չընք կենալ,
Շատ չընք մընալ դոնգի սաման:
Հալբաթ մին օր մեզ մըհար էլ
Մին տեղա լուս կըլուսանա:
Աղե արկանք, մաղե արկանք,
Քըզանում կա էլա հարգանք:
պուժկես - տակառիս (պոժկա՝ ռուս. бочка բառից)
փուշի - փոշի, ալրափոշի
հափուռ - բուռ
ճեղեց - ջաղաց
ճյուր - ջուր
ճյուլ - (ճուլ) լաթ, ցնցոտի
կուրկուտ - կորկոտ
ծերք - ձեռք
հալբաթ - գուցե, նաև՝ վստահաբար, հաստատ
դոնգի սաման - ապշած ու բան չհասկացող (դոնգի` անհասկացող, սաման՝ ապշած)
մեզ մըհար էլ - մեզ համար էլ
Ещё видео!