Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΙΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ
Ο ανθρώπινος παράγων αιτία καταστροφής του μνημείου
"Στο Κωτίλιο υπάρχει θέση ονομαζόμενη Βάσσαι και ο ναός του Επικουρίου Απολλωνα, μαρμάρινος ο ιδιος και η στέγη του. Απο όλους τους ναούς της Πελοποννήσου ύστερα από τον ναό της Τεγέας θα μπορούσε αυτός να πάρει την πρώτη θέση για το κάλλος του μαρμάρου και το αρμονικό σύνολο. Το προσωνύμιο δόθηκε στον Απόλλωνα , γιατι ήρθε Επίκουρος σε αρρώστεια επιδημική, όπως και οι Αθηναίοι τον ονόμασαν Αλεξίκακο, γιατί κι απ' αυτους απομάκρυνε την αρρώστεια. 'Εφερε και στους Φιγαλείς την σωτηρία κατα την διάρκεια του πολέμου μεταξύ των Λακεδαιμονίων και των Αθηναίων και όχι σε καμμία αλλη περίσταση... και το ότι αρχιτέκτονας του ναου της Φιγαλείας, υπήρξε ο Ικτίνος, σύγχρονος με τον Περικλή και αρχιτέκτονας επίσης ίου λεγομένου Παρθενώνα της Αθήνας. Ανέφερα ήδη πως το λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα βρίσκεται στην αγορά της Μεγαλόπολης."
Αυτά αναφέρει ο Παυσανίας που βρέθηκε στην Αρκαδία γύρω στα 174 μ.Χ.. και που είναι και οι μόνες πληροφορίες από την αρχαιότητα για το ναό του Επικούριου Απόλλωνα που οικοδόμησαν οι Φιγαλιείς. Η Φιγάλεια ήταν μια πλούσια αρκαδική πόλη. με ναούς, αγάλματα και γυμναστήριο. Ονομαστή για την ευμάρεια των κατοίκων της. Στο 659 π.Χ., εννέα χρόνια μετά το τέλος του Β" Μεσσηνιακού πολέμου. κυριεύτηκε ύστερα από πολιορκία, από τους Σπαρτιάτες, αλλά οι κάτοικοί της σώθηκαν εγκαταλείποντάς την. Οι Φιγαλιείς απευθύνθηκαν στο μαντείο των Δελφών και ρώτησαν πώς θα μπορούσαν να επιστρέψουν στην πόλη τους. Ο χρησμός ήταν πως Θα έπρεπε να πολεμήσουν τους Σπαρτιάτες με εκατό επίλεκτους πολεμιστές από το Ορεσθάσιο που Θα σκοτώνονταν όμως όλοι στη μάχη. Η μάχη έγινε, οι εκατό Ορεσθάσιοι σκοτώθηκαν, οι Σπαρτιάτες εκδιώχτηκαν, οι Φιγαλιείς επέστρεψαν στην πατρίδα τους και Θέλοντας να ευχαριστήσουν τον Απόλλωνα που τους βοήθησε να γυρίσουν στην πόλη τους, αφιέρωσαν στο Θεό — που ονόμασαν Επικούριο — ναό που έχτισαν σε μια κορυφή του Λυκαίου όρους.
Το ιερό αυτό βουνό συνδέεται η μπορει να συνδεθεί, με πολλούς από τους πανάρχαιους μύθους της αρκαδικής λατρείας. Σύμφωνα με την αρκαδική παράδοση. η Ρέα γέννησε το Δία στο Λύκαιο, σε μια περιοχή που λεγόταν Κρητέα και όχι στην Κρητη. Ερείπια από το τέμενος το αφιερωμένο στο Δία βρίσκονται στην κορυφή του Λυκαίου που λέγεται σήμερα Στεφάνι. Ανατολικά από το ναό του Επικούριου Απόλλωνα. Κατά την παράδοση, το ιερό του Λυκαίου Διός ίδρυσε ο Λυκάων, θεσπίζοντας και αγώνες, τα Λύκαια . Ο ιδιος ίδρυσε και την Πρώτη πόλη που είδε το φως του ήλιου.. τη Λυκόσουρα. Ο μύθος λέει ότι οποίος έμπαινε απρόσκλητος στο ιερό του Δία μεταμορφωνότανε σε λύκο. Σε λύκαινα μεταμορφώθηκε άλλωστε και η Λητώ για να ξεφύγει την οργή της Ήρας και να γεννήσει στη Δήλο τον Απόλλωνα και την Άρτεμη, παιδία του Δία. Και πάλι ο Παυσανίας μας λέει ότι. «στα ανατολικά του Λυκαίου υπάρχει ιερό του Απόλλωνα του επονομαζόμενου Παρρησίου που τον λένε και Πύθιο. Στην ετήσια γιορτή για τον θεό θυσίαζαν στην αγορά αγριογούρουνα στον Επικούριο Απόλλωνα (και) μετά την θυσία. μετέφεραν αμέσως το σφάγιο στο ιερό του Παρρασσίου .. Είτε ως Παρράσιος λοιπόν. είτε ως Πύθιος, είτε ως Επικούρειος, στο Λύκαιο λατρεύεται ο Απόλλωνας, που δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Ήλιο. Το ιδιόμορφο άλλωστε θύρωμα στο άδυτο του νέου του Επικούρειου Απόλλωνα είναι στραμμένο προς τα ανατολικά, ακριβώς για να αντικρίζει το πρώτο φως του ήλιου. το θεϊκό λυκαυγές. Ο ικτίνειος ναός στις Βάσσες. βρίσκεται σε μια περιοχή που ήταν ιερή τουλάχιστον από τους γεωμετρικούς χρόνους. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έδειξαν ότι στον ίδιο αυτό χώρο λατρευόταν ήδη από τον 8ο π.Χ. αι. κάποιος πολεμικός θεός, εφόσον τα ευρήματα είναι κυρίως όπλα. Στον 7ο αι. οι Φιγαλιείς αφιερώνουν ναό στον Απόλλωνα Επικούριο σε καιρό πολέμου, που αργότερα στους κλασικούς χρόνους μετατρέπεται σε Επικούριο θεραπευτή. Τα αρχιτεκτονικά ευρήματα των ανασκαφών μας βεβαιώνουν ότι πριν από τον ικτίνειο ναό υπήρξε αρχαϊκό τέμενος με έναν ή ίσως με δυο ναους. Ορισμένοι μελετητές. κρίνοντας από τα στοιχεία που έχουμε για τη ζωή του Ικτίνου και από τα ιδιόμορφα μορφολογικά χαρακτηριστικά του κτηρίου, αμφισβητούν την πληροφορία του Παυσανία ότι ο αρχιτέκτονας του Παρθενώνα και της Πρώτης οικοδομικής περιόδου του κλασσικού Τελεστηρίου της Ελευσίνας, έχτισε και το ναό του Επικούρειου Απόλλωνα.
Θάνος Παπαθανασόπουλος Αρχιτέκτων
Η προφορική παράδοση ωστόσο λέγει πως ο Ικτίνος έκτισε το ναό και μάλιστα οι Φιγαλείς τον ανάγκασαν να χτίσει έτσι το ναό ώστε η πρώτη αχτίδα του ηλίου να φωτίζει το άγαλμα που βρισκόταν στο κέντρο του ναού, πάνω σε έναν κίονα κορινθιακού Ρυθμού. Κατά πόσον ο θρύλος ισχύει, ότι με την ολοκλήρωση του ναού ο Ικτίνος τυφλώθηκε προκειμένου να μη ξαναχτιστεί τέτοιο ιερό κτίσμα, παραμένει άγνωστο. Μολαταύτα πράγματι στο ναό συνευρίσκονται και τα τρία είδη ρυθμών σε διαφορετικά κιονόκρανα, δωρικά στο περιστύλιο, ιωνικά ψευδοκιονόκρανα στο εσωτερικό του ναού και κορινθιακού Ρυθμού στο κέντρο.
