KANTEMİROĞLU (1673-1727)
Musiki tarihimizde “Kantemiroğlu” adı ile tanındığı için, başlık olarak bu adı kullandık. Osmanlı İmparatorluğu ile Batı kaynaklarında adı Boğdan Prensi, Boğdan Voyvodası, Küçük Kantemiroğlu, Ulah Beyi, Cantemir olarak geçer. Asıl adının Latince yazılışı Demitrius Cantemir, Avrupa literetütünde ise Dimitrie Cantemir’dir. Türk Tarihi ve Türk Sanatı açısından çok önemli eserler vermiş olan bu ilim ve sanat adamı, ülkemizde XX. yüzyıl başına kadar pek bilinmiyordu. Eski tarihçilerimiz yanlış bilgiler vererek hep politikacılığı üzerinde durmuş, bilimsel yönü üzerinde hiç durmamışlardır. Oysa Kantemiroğlu’nun Osmanlı Tarihi ile ilgili olan önemli eseri, oğlu Antioch’un Rusya’nın Londra elçisi olduğu sıralarda “Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi” adı altında, İngilizce ve kısaltılmış olarak bastırılmıştı. Bundan başka yüzyılımızın başına kadar bazı Batılı araştırmacılar Dimitrie Cantemir’in çeşitli yönlerini ele alarak tanıtmaya çalıştılar. Daha sonra Fransızcaya çevrilen bu kitabı dolayısıyla ülkemizde de tanınmaya başladı. Rauf Yekta Bey ve Bedi Mensi (H.Sadeddin Arel) olmak üzere Şehbal adındaki dergide yazılar yayınlanarak, özellikle musikişinaslığı üzerinde duruldu. 1973 yılında AIESEE (Güney Doğu Avrupa İncelemeleri Derneği) adı geçen eserden seçmeler yaparak “Osmanlı İmparatorluğu Tarihi” adı altında İngilizce olarak yayımladı. Yine aynı yıl içinde UNESCO MİLLİ KOMİSYONU “Dimitrie Cantemir” adındaki eseri çıkarttı. Zaten son yıllarda Romanya’da, hakkında geniş çapta araştırmalar yapılmıştı.
Eserleri:
1-Kitab-ı İlmi’l-musiki ala Vechi’l - Hurafat (Harfler Üzerine Musiki Kitabı) ya da İşaret-i Perdaha-yı Musiki (Musiki Perdelerinin İşaretleri), kısacası “Kantemiroğlu Edvarı):
“Rahip Toderini’ye göre Kantemiroğlu bu eserini zamanın musikişinaslarından “Hazine-i Hümayun” müdürlerinden İsmail Hakkı Efendi ile saray hazinedarı Latif Çelebi’nin ısrarı ile yirmi yaşında iken Türkçe olarak yazdı; 1963 yılında Sultan I.Mahmud’a sundu.
Bu eser hakkında ilk ciddi incelemeyi Rauf Yekta Bey yaptı.Rahip Toderini’nin eserini Fransızca’dan Türkçeye çevirerek Şehbal dergisinin 15 Şubat 1911 tarihli sayısında (Sayfa:48) “Şark Musikisine Ait Mühim Bir Teşebbüs) başlığı altında yayınladı. Bundan sonra 1 Aralık 1912 tarihinden itibaren aynı dergide bölüm bölüm yayınlanmaya başlandı; 1 Kasım 1913’ de ve 86. sayıda tamamlandı. Eser hakkında “Bedi Mensi” takma adı adlında Sadedin Arel de tanıtıcı makaleler yazdı. Bu iki müzikoloğumuz tarafından Türkçeye ve musiki ile uğraşanların yararlanmasına sunulmuş oldu. Yalçın Tura tarafından yapılan ikinci yayımı ise yarım kalmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu Tarihi: Sosyo-ekonomik ve politik açıdan değerli olan bu eserin hazırlıklarını İstanbul’da yapan, türlü belgelere ve gözlemlere dayanarak yazan Kantermioğlu, eserini 1714-1716 yılları arasında Rusya’da tamamladı. Yerli ve yabancı kaynakların inceleme sonuçlarına kendi gözlemlerini de ekleyerek yazdığı bir eser, bilimsel nitelikli eserlerdendir. Bu tarih kitabında pek çok sosyal yaraya parmak basmış, imparatorluğun çöküş sebeplerini isabetli bir görüşle sezmiş. Türk toplum hayatının çeşitli kesimlerini incelemiş, Nasreddin Hoca hakkında bile bilgi vermiştir. Eserin sonunda oğlu Antioch Cantemir’in babası hakkında on sekiz sayfalık bir biyografi bölümü vardır. Kantermiroğlu bu eserini 1714’ de basılması için “Berlin Akademisi”ne teklif etti; bu akademinin üyesi oldu. Eser o yıllarda dört cild olarak yayımlanmıştır.
2-Musiki Eserleri: Bilinen eserleri muhtelif makam ve usullerde bestelediği yirmi bir peşrev ile dokuz saz semaisi ve iki sözlü eserden ibarettir. Bu eserler “Klasik Okul”un bütün inceliklerini taşıyan, kurallara bağlı, sağlam yapılı ve güzel eserlerdir. Sözlü eserleri nişaburek makamından bir beste ile yine aynı makamdan bir aksak semaidir.
3-Osmanlı İmparatorluğu’nun askeri ve siyasi kuruluşları ile ilgili bir eseri, Kafkas Seferi sırasında Hazar denizinde batan bir gemi ile birlikte kayboldu.
4-Vita Constantini Canteymiri: Babasının hayat hikayesidir.
5-Chronique des Origine des Romano Maldo-Valaques: Bu eserinde Romen kültürünü anlatır.
6-İstanbul’da yazdığı Edvar kitabından başka “Divan ya da Bilgenin Alemle Çekişmesi” adında bir eser yazmış, 1698 yılında basılmıştır.
Eserlerinin sayısı yirmiyi bulan Kantemiroğlu, şiirle de uğraşmıştır.
Kaynak:Dr.M.Nazmi Özalp -"Türk Musikisi Tarihi" kitabı
